BİRUNİ: 'BİLİM, YARATILIŞ SIRRINI ÇÖZER'

BİRÛNİ (973 - 1048) büyük İslâm bilginidir. Doğa bilimlerinden dinler tarihine kadar geniş bir alanda eserler verdi. Harizm'in Khiva şehrinde doğdu (bugün; Özbekistan-Kas). Asıl adı Ebu'r Reyhan Muhammed bin Ahmed el Biruni' dir. Aslen Türk, fakat hayatı Arap ve Fars'dır.

Küçük yaşta Harizmşahlar'ın sarayı ile ilişki kurdu. Emir Ebu Nasr Mansur bin Ali bin Irak'ın himayesine girdi. Abdüssamed bin Samet el Hakim ve İbni Sina gibi bilginlerden ders aldı. Bu arada siyaset alanında da faaliyet gösterdi. Prens ve hükümdarlardan itibar gördü.

Gazneli Mahmud'un Hindistan'ı zaptından sonra Hindistan'a gitti, sanskritçe öğrendi, Hint ilmini ve geleneklerini etraflıca öğrendi. Bu arada matematik, astronomi, fizik, coğrafya, jeoloji, tıp-eczacılık, sosyal bilimler ve felsefe ile ilgilendi, çalışmalar yaptı. Özellikle geometri ve trigonometride büyük bir başarı gösterdi. Ayrıca astronomi aletleri üzerine de çalıştı. İlk astronomi gözlemlerini 17 yaşında yapmaya başladı. Kendi kurduğu deney setleriyle ve uyguladığı yöntemle bazı metallerin özgül ağırlıklarını, bugünkü modern metotlara çok yaklaşık olarak tespit etti.

Ana dilinin ne olduğu bilinemeyen Birûni, eserlerini genellikle Arapça yazdı, ilim dili olarak Farsça'yı da kullandığı oldu. Sanskritçe'den Arapça'ya çeviriler yaptı. Arapça ve Farsça'yı sonradan öğrendiğini kendisi söyler. Bazı bilginler, Biruni'nin ana dilinin Harizm'in yerli Türkleri'nin konuştuğu Türkçe olduğunu kabul ederler.

Birûni şöyle dedi:

"Bilimsel araştırmalar, Allah'ın yarattıklarının inceliklerini, sırlarını çözmek ve yorumlamaktır."

"Bilgisizce yapılan ibadetler eksiktir"

"Allah'a inanç ve saygının birey ve toplum psikolojisi üzerinde olumlu etkileri vardır."

"Dünyevi ihtiraslara kapılmaktan korunmalıdır"

"Tarihi olayların ve toplumun temelinde iktisat yatar (herşeyin temeli ekonomiktir)"

"İktisadi olayları dini açıdan ele almak bilime aykırı olabilir"

"Temel dini inançlardan ödün vermeden, dini ilkeleri sarsmadan bilimsel doğrulara ulaşmak mümkündür"

Birûni, bütün kültürleri incelemesine rağmen Müslüman kalmayı başardı. Zaman zaman dinsizlikle suçlandığı da oldu. Bâtıl inançlara prim vermedi. Meselâ; zümrüt taşının yılanı tesir altına alması gibi bilimce izah edilemeyen şeyleri reddetti.

Âsâr-ül Bâkıye eserinden minyatür

Bugün elde olan önemli eserlerinden bazıları: El-Âsâr ül Bâkıye ani'l Kurûn-il Hâliye (Boş geçen yüzyıllardan kalan eserler), Tahkik mâ l'il-Hind (Hint Tarihi), El Hind (Hindistan),  Kitâbu İstihrâc-ül Evtâr fi'd Daire bi Kavs-il-Hatt-il- Münhani-yil Vaki Fiha (dairedeki kirişlerin dairenin çember parçasının kavsi hesabıyla çıkarma kitabı), Tahdidu Nihayât-il Amâkin li tashih-i Mesafet-il-Mesâkin (meskenlerin arasındaki mesafeyi düzeltmek için mekânların sonunu sınırlama), El Kânun-ül Mes'udi fi'l Hey'eti ve'n-Nücûm (Mes'udi'nin Heyet ve Nücûm hakkındaki kanunu), Kitâb-ül Cemâhir fi Ma'rifeti Cevâhir (cevherlerin özelliğini topluca tanıma kitabı), Kitâb-üs Saydalâ (eczacılık kitabı), Kitâb-üt-Tefhim fi Evâili Sınaat- it Tencim (nücum ilmine giriş kitabı 1029 da bitti), Hikâyetil-alet-il Müsemmat bi's-südsi-l Fahri.

Birûni farklı ilimlere dâir 1037 yılına kadar 113 eser yazdı, 1037'den vefatına kadar olan 11 yıl zarfında ise 83 eser telif etti. Gazne (Afganistan)'de vefat etti.