Beynin ve sinir sisteminin temel işlevsel yapıtaşı "nöron" dur. Beyin hücreleri olan nöronlar yenilenmez. Bir nöronun çıkışını saran "myelin kılıfı" tıpkı kabloda olduğu gibi elektrik izolasyonu sağlar. Myelin kılıfı, sinirin elektrik iletim hızını yüz kat artırır. Bu kılıf MS (multiple skleroz) hastalığı veya diğer sebeplerle incelir veya hasar görürse, kişinin hareketlerinde belirgin bir "ağırlaşma" görülür.
Bebekte nöronlardaki myelin kılıfı çok incedir. Beş yaşına doğru kalınlaşır. Yetişkin insanda beyin ağırlığının yarısına yaklaşır.
Beyin, omurilik sıvısı içinde yüzer. Bu sıvı onu darbelere karşı korur ve devamlı olarak yenilenir. Merkez sinir sistemini ilgilendiren bir enfeksiyon varsa (menenjit vb), bu sıvı incelenerek teşhis konabilir.
Tarihte beynin ilk incelemesi, milâttan önce 300' lerde İskenderiye Okulu'nda iki bilimci tarafından gözle kontrol edilmiştir. O tarihlerde düşünce ve hareketlerin merkezinin "kalp" olduğu düşünülüyordu, fakat bu iki bilim adamı bu düşünceyi alt-üst etti. Daha sonra insan beynindeki kıvrımların, hayvanlarınkilerden fazla olduğu görülünce; beyin kabuğunun (korteks) aklın kaynağı olduğu tahmin edildi.
Vücut sıcaklığının 36,5 derecede sabit tutulmasını, açlık-susuzluk ile ilgili halleri beynin altındaki "hipotalamus" üstlenmiştir. İlkel canlılarda sadece koku merkezi olarak kullanılan beyin, insanda bütün duyuları, kas faaliyetini, hafıza ve öğrenme işlerinin tamamını yönetir, ayrıca mantık-muhakeme yürütür.
Beyin korteksinde en fazla yer işgâl eden (sinyal gönderen) duyum organları; el ve yutakla beraber surattır. Elde en çok ortaya çıkan "başparmak"dır. Suratta en çok ortaya çıkan konuşma, çiğnemeyle ilgili "ağız çevresi"dir.
Beynin, uzun yıllar sonra, içinde sakladığı bilgi kayıtları değişime uğrar, bir kısmı da kısmen veya tamamen silinir. Değişime uğrayan kayıtlar bizi yanıltabilir. Şahit olduğumuz bir vakayı, tekrar hatırladığımızda o vakaya ait hafıza kaydımız yeniden güncellenir. Bu durum, olayların özellikle detaylarını farklı hatırlamamıza sebep olur. Polisin olay şahidine sık sık "emin misin?" diye sorması bu yüzdendir.
