UTANMA, kendini ya da herhangi bir davranışını onaylamayan, başkalarının bakışlarından ve yargılarından kaçan kişinin içinde bulunduğu ruhsal duruma denilir. Yüzün kızarması gibi simgesel ya da bellli bir süre gözlerden uzak kalma gibi bir biçimde dışa vurulur.
"Ayıp" kavramı utanmanın bütünleyici öğesidir; kişiyi utandıran veya utandırması gereken davranışları belirler. Herkese açık yerlerde ve toplum içinde sık sık utanmaya meyli olan kişilere "utangaç" denir. Utanmaya yol açan davranışlar, kişi ve toplumlara göre büyük farklılıklar gösterir. Bununla beraber gösteriş birçok toplumda utanç verici olarak kabul edilir; cinsi organların ve cinsi ilişkilerin teşhirinden ölüm ve yas gibi olayların gösteriş konusu edilmesine kadar çeşitli davranışlar ayıp kavramına girer.
Utangaçlık (çekingenlik)
Kişiler arası ilişkilerde ortaya çıkan, normal sosyal ilişkileri engelleyen, davranış ve güven eksikliğiyle belirlenen duygusal mizaca utangaçlık denilir. Genellikle "vagotonik eğilimli" kişilerde görülen, engelleyici bir aşırı heyecanlılık biçimidir.
Utangaçlık, kişisel bakış açısından kişiliğe has bir eğilimdir, ama bu yapısal utangaçlık biçiminin yanında yanlış bir eğitimin yol açtığı ya da artırdığı sonradan edinilmiş utangaçlık şekilleri de vardır. Her türlü durumda, utangaçlık ile suçluluk veya aşağılık duyguları arasında yakın bir ilişki vardır.
Vagotonik eğilim
Vagotoni, otonom sinir sisteminde parasempatik bölümün ve onun başlıca öğesi olan "vagus" sinirinin aşırı çalıştığı işlevsel duruma denilir. Bireysel yapının özel bir yönünü oluşturduğu kabul edilir. Daha ziyade kısa boylu, tıknaz, aşırı duygusal insanlarda görülür.
Vagotoninin ana çizgilerini, parasempatik sinir sisteminin işleyişi belirler. Parasempatik sinir sistemi temelde vücudun iç ortam değişikliklerine uyumunu ve enerji rezervlerinin yenilenmesini sağlar. Vagotonik kişinin tansiyonu, vücut sıcaklığı ve bazal metabolizması düşüktür, nabzı yavaş atar; terlemeye meyilli; gözyaşı, tükürük, mide-bağırsak salgıları fazladır; solunum etkinliği azalmış ve gözbebekleri daralmıştır.
