ÇİN
Rusya ve
Kanada'dan sonra yüzölçümünde
üçüncüdür.
1,35 milyar nüfusa sahiptir. Halkın yüzde altmışı
yerel dinlere bağlıdır. (Yerel dinler: yerel tanrılar, atalara tapma, Konfüçyus, Tao, evrene tapma, ruhlara tapma). Yüzde yirmisi
örgütlü yerel dinler, yüzde on bir
dine bağlı olmayan, yüzde altı
Budist, yüzde iki buçuk
Müslümandır.
 |
Cengiz Han 12. yy
Moğol minyatürü |
Şincan Uygur, Moğolistan, Tibet, Çin'in eyaletleridir.
Çin'
in tarihi, milâttan önce 27 bin yıllarına kadar uzanır. Medeniyet
taş alet kültürüyle başladı. Mö 10 bin lerde ise
çanak-
çömlek, heykel yapma, küçükbaş hayvancılık, ilkel bir mısır tarımı başlar. Mö 5 binlerde
balıkçılık, avcılık, bitki örtüsü yakılarak açılan tarlada tarım yapıldı. Mö 2800' lerde
hayvan evcilleştirme, balıkçılık, kâhinlik, tarım, tıp, tezgâhta dokuma, ipekböceği, madencilik şeklinde ilgilenilen alanlar
genişledi.
 |
| Şanghay'lı İşçi |
Milâttan önce 1500' lerde
beş bin harfli yazı sistemi, yeni atçılık teknikleri öğrenildi. Mö 1050-770 arası
inşaat, yazı, mezarlar, tunç vazo, fal metinleri, hükümdarlığın babadan oğula geçmesi. Mö 600' lerde
demir kullanımı, düşünce akımları, mö 500' lerde
para çıktı, ekonomi teşvik edildi. Mö 100' de
kâğıdı icad ettiler. Milâttan sonra 1024' de
kâğıt paraya geçildi,
matbaa harfleri icad edildi. Gemilerde
pusula kullanımı başladı (Mandarin İmparatorluğu dönemi).
 |
| Çin işleme sanatı (kossö) |
"
Çin" adı muhtemelen "
Qing" Hanedanı'ndan gelmiştir.
Çin sabırlıdır; farklı halkları uzun vadede Çinlileştirerek zafere ulaşmayı sever. Çinliler
Rönesans'a kadar
Avrupa'dan
ileri idiler. Daha sonra
sebebi bilinmeyen bir durgunluk dönemine girdiler.
Saati icad ettiler,
oyma matbaa baskı harflerini 770' de,
hareketli baskı harflerini 1100' de kullanmaya başladılar.
Avrupa'dan 1300 sene evvel
el arabası kullandılar. 6. yy' da
dünyanın en uzun sulama kanalını yaptılar. 10. yy'da
barutu icad edip kullandılar. 5. yy'da
çarklı gemiler ve yan parçalarını yaptılar.
Dökme demiri Batılılar'dan 1800 yıl önce kullandılar. 6. yy'dan itibaren
zincirli asma köprüler yaptılar. Avrupa'nın 19. yy' da yaptığı
kemerli köprüyü 610' da yaptılar.
 |
| Mö 2200-1700 Kansu üslûbu vazo |
Cıvayla altın kaplama yaptılar,
çin mürekkebini icad ettiler. Yüzyıllar boyu
tunç ve porselende uzman oldular.
İpek böcekçiliğini Avrupa'dan 1400 sene önce yapmaya başladılar.
İpek işleme ve dokuma işinde 1090 yıllarından itibaren
makinalaştılar.
Çin tıbbı milâttan
önceki yıllarda gelişmeye başladı. İki İmparatorluktan biri
ilâcı, diğeri
akupunkturu keşfetti.
Akupunktur iğnelerinin işlevi; hastanın bedeniyle, gönderme yapılan Tanrı arasında bağ kurmaya dayanır. Mö 300' lerde
Qing İmparatoru, bu
geleneksel tıbbı
yasakladı. Batılılar ülkeye sızınca; akupunktur iğnelerine elektrik vererek bu işi denemeye başladılar.
Çin'de dini gelenekler:
 |
Gökyüzü Tapınağı (1420)
(Tanrılara kurban yeriydi) |
a) Halk dini: Daha
az kurala bağlı olan ve
çok eski köklere dayanan inanç ve tatbikler bütünüdür. Toplumun az-çok eğitimli
tüm sınıflarını ilgilendirir. Her ailede
ölmüş akrabalara tapınmak halk dininin temelidir. Tanrılaştırılmış
doğa güçleri vardır. Bunlara özellikle köylerde, tapınaklarda ibadet edilir.
Kehanet uygulamaları ve
toprak falı da halk dini başlığına girer. Toprak falcısının işi; insana iyi yerleri, iyi yönleri, sakınılması gereken şeyleri göstermektir.
b) Konfüçyus'çu gelenek: Milâttan önce 551 - 479 yılları arası üstat filozof Konfüçyus tarafından kurulmuş, dinden ziyade bir
felsefe olarak alındı. Bu felsefede
İmparator, Tanrı'
nın Oğlu olarak kabul edilir. Bu yüzden İmparatorların bu sıfata
lâyık olmaları ve halka
faydalı yöneticiler
atamaları talep edilir.
 |
Mö 19. - 11. yy
bronzdan Kuang âyin kabı |
c) Tao'culuk: Halk inançlarından doğmuştur. Rahip ve keşişleriyle tam bir
dini görünümü vardır. Tao iki zıt ilkeyi birleştirir.
Yan ilkesi; arı, yüksek, ışıklı ve Tanrı'ya ilişkin.
Yin ilkesi; karışık, aşağı, ışıksız ve yere ilişkindir.
Erkekte Yan, kadında Yin ağır basar.
d) Budizm: Çin kökenli
değildir. Hindistan'a mahsustur. Herşeyin
boş oluşu ve
mutlak hakikatin kavranamaz olması kavramlarıyla
Tao'culuk ile
akrabadır. Budizm Çinliler için henüz
yeni sayılır.
e) Bağdaştırma: Dinlerin bağdaştırılması ve
ortak yönlerinin alınmasıdır.
Hanların yaşadığı bölgelerde olur. Yeni Yıl Bayramı, İlkbahar Bayramı, Fenerler Bayramı, Ölüler Bayramı, Ejderhalar Bayramı, Ay Bayramı kutlanır.
 |
| Sacayak (Şang dönemi) |
 |
Topraktan
kadın dansçı
618-907 |
Tibet'te daha ziyade
Budizm egemendir.
Uygur Müslümanları'nın yaşadığı Şinkong
Uygur bölgesinde de Budizm inancı bulunur.
Moğolistan' da ise
şamanizm korunmaktadır.
Komünist rejim, bu gelenek, görenek ve dinlerin tamamını
bâtıl görerek;
kaldırmak ve
hâttâ yok etmek için
aktif kampanyalar yürütmüştür. Tapınaklar
yıkılmış, rahipler
gözetim altına alınmıştır. Son yıllarda Çin'de
liberalleşme ile birlikte
dini inançlar da
serbest bırakıldı.
Aile kavramı Çin'de mühimdir. Babanın karısı ve çocukları üzerinde tam
hakimiyeti vardır.
Babanın sözü geçer.
Çin'in
kuzey bölgelerinde
temel gıda olarak; ana maddeleri
buğday-mısır olan
peksimet ve lapalar yenir.
Pirinç ise Çin'in
güneyinde hakim gıdadır.
 |
| Altın iplikli, yeşim taşlarından yapılı Çin kefeni (Han dönemi) |
