İSLÂMIN YAYILMASINDA EMEVİLER

Emevi Sanatı  (Kubbetüssahra - Kudüs)

İSLÂM dünyasına doksan yıl (661-750) egemen olan Emeviler, İslâm İmparatorluğu'nun sınırlarını Orta Asya, Afganistan, Hindistan ve İspanya'ya kadar genişlettiler. Yunan, Bizans, İran etkileriyle mimaride zengin bir sanat geleneği oluşturdular. Arap-islâm kültürünün yayılması Emeviler döneminde hız kazandı. Halifeliği Abbasiler'e kaptıran hanedanın I. Abdurrahman ile başlayan bir kolu, İberik yarımadasının Endülüs denilen güneyinde yaklaşık üç yüz yıl kadar hüküm sürdü.

Emeviler, Mekke'de Kureyş kabilesine bağlı ve ticaretle uğraşan varlıklı bir aileydi. Hz. Muhammed'i Medine'ye göç etmeye (hicrete) zorlayan, kabilenin önderi zengin tüccar Ebu Süfyan'dı.

Ebu Süfyan, Hz. Muhammed'in Mekke'yi almasıyla taraf değiştirdi. Ebu Süfyan'ın aile üyeleri daha sonra dört halife döneminde önemli görevlerde bulundular.

I. Muaviye

Emevi ailesine mensup üçüncü halife Hz. Osman'ın 656 yılında öldürülmesinden sonra Arap kabileleri arasında iç çatışmalar başladı. Hz. Ömer döneminde Şam valiliğine atanmış olan Ebu Süfyan'ın oğlu Muaviye, Hz. Osman suikastından Halife Hz. Ali'yi sorumlu tuttu ve halifeliğini tanımadı. Hz. Ali de Şam valiliğine başka birini atamak istedi. 657 yılında "Sıffin" denilen yerde iki taraf karşı karşıya geldi, üç ay süreyle muharebe oldu.

Muaviye'nin komutanlarından Amr ibn ül As'ın bir oyunuyla (hakem olayı) halifeliği Hz. Ali'den aldılar. Hz. Ali'nin 661' de öldürülmesiyle, Muaviye halifeliğini ilân etti. Daha sonra oğlu Yezid'i yerine geçirerek "halifeliğin babadan oğula geçmesi" geleneğini de başlatmış oldu. Önceleri halifelik geçişi "biad" geleneğiyle oluyordu.

Emevi Halifesi
Abdülmelik Bin Mervan'ın
altın sikkesi

Emeviler doksan yıl kadar İslâm dünyasına egemen oldular. İslâm İmparatorluğu sınırlarını genişlettiler. 680 yılında Muaviye ölünce, oğlu Yezid; halifelikte hak iddia ederek ayaklanma başlatan Hz. Ali'nin oğlu Hüseyin'le Kerbelâ denilen yerde çarpıştı (Kerbelâ Olayı). Hüseyin, ailesi ve taraftarları Emevi ordusu tarafından öldürüldü. Bu olay İslâm dünyasında mezhep ayrılığını artırdı.

Babasının siyasetini sürdüren I.Yezid, yönetim yapısını ve sınır savunmasını güçlendirdi. Mali sistemde kapsamlı reformlar yaptı. Bazı Hristiyan topluluklarına ve fetihlerde yardımcı olan Samiriyeli tüccarlara vergi kolaylıkları sağladı. Şam vahasına sulama sistemi yaptı.

Endülüs Emevileri; İspanya'nın büyük bölümünde (756-1031) arası bulundular (275 yıl). Tıp, matematik, doğa bilimleri ve astrolojiye katkıları oldu. Eski Yunan kültürünü Arapça'ya çevirdiler. Kurtuba kütüphanesinde çoğu eski Yunan kaynaklı kırk bin kitap vardı.

Emevi halifelerinin I. Muaviye'den başlayarak meydana getirdikleri yönetim biçimi, birçok bakımdan daha sonraki İslâm devletlerine de örnek oldu. Devlet yönetimi merkezileştirildi. Gelir-gider kayıtlarını daha ciddi tutan maliye dairesi kuruldu. Diğer farklı alanlardaki devlet hizmetleri için ayrı divanlar oluşturuldu (bugünkü bakanlıklar). Devlet işlerini yürütmede halifenin vekilleri olarak vezirler yer aldı. Geniş alana yayılan İslâm toprakları eyaletler halinde yeniden düzenlendi. Şam merkez olmak üzere, diğer eyalet merkezleri arasında haberleşme ağı kuruldu. Birbirleriyle kavgalı olan Arap kabileleri, uzak eyaletlere yerleştirildi.