ÇARŞAMBALI ÂRİF BEY (hattat)

TÜRK  hattat, İstanbul'da doğdu (doğum yılı ?). Fatih'in Çarşamba semtinde doğduğu için bu adla meşhur oldu. Küçük yaşta girdiği Maliye nezareti Mektûbî kaleminde "mukabelecilik" derecesine yükseldi. 

"Hat" sanatını çeşitli ustalardan, "sülüs" ve "nesih"i Kazasker Mustafa İzzet'ten, "tâlik"i Sami Efendi ile Melek Paşa'nın torunu Ali Haydar Bey'den öğrendi. 

"Celî sülüs" yazılarda ve "hattı müsenna" tarzında da ustaydı. "Sülüs" ve "nesih" yazısı fazla yoktur. "Tâlik"de başarılı değildir. 

Çarşambalı Ârif Bey, 1892 yılında İstanbul'da vefat etti.

REMZİ OĞUZ ARIK (arkeolog)

TÜRK  arkeolog, siyaset adamı, 1899 yılında Kozan'da (Adana) doğdu. İstanbul Muallim mektebini, 1. Dünya savaşından sonra, Edebiyat Fakültesi "Felsefe" bölümünü bitirdi. 1926' da Fransa'ya gitti. Sorbonne üniversitesinde "arkeoloji" doktorası yaptı. 

1931' de Avrupa'dan döndükten sonra, İstanbul ve Ankara arkeoloji müzelerinde mütehassıs, Etnografya müzesinde müdür olarak çalıştı. 1939' da Dil ve Tarih-Coğrafya fakültesi "arkeoloji" profesörlüğüne geldi.

1950' de Adana milletvekili seçildi. Bağlı bulunduğu partinin bazı fikirlerini beğenmeyerek "Türkiye Köylü Partisi"ni kurdu (1952) ve genel başkanı oldu. Remzi Oğuz Arık, 1954' de geçirdiği bir uçak kazası sebebiyle vefat etti, Ankara'da defnedildi.

Başlıca eserleri : "Alacahöyük Hafriyatı (1937)", "Ankara-Konya, Eskişehir Yazılıkaya Gezileri", "Karaoğlan Kazıları (1938)", "Türkiye'deki Arkeolojik Kazılar", "Türk Müzeciliğine Bir Bakış (1950)", "Coğrafyadan Vatana", "Türk İnkılâbı ve Milliyetçiliğimiz", "İdeal ve İdeoloji".

İON NAE THEODORESCU (şâir)

ROMANYALI  şâir (Tudor Arghezi), 1880 yılında Gorj yakınlarında Oltenia'da doğdu. Lirik şiirlerini şu kitaplarda topladı :  "Çeşitli Sözler (1927)", "Tembellik Çiçekleri (1931)", "Küçük Akşam Kitabı (1939)", "Tahta İkonlar (1930)" ve "Kara Kapı (1930)" adlı eserlerinde, manastırda geçen hayatını ve siyasî hükümlü olarak yattığı cezaevi hâtırâlarını anlattı.

Yer yer farfaraya kaçan zorlu lirizmi, mistik coşkularla beslenir. Karmaşık ve farklı yönlü eserleri; "Küçük Akşam Kitabı", "Mısralar (1936)", "Rondolar ve Çocuk Oyunları (1939)" ile "Cüceler Ülkesi (1947)"nin insana ve toprağa bağlı lirizminden, "İnsanın Balladı (1956)"nın evrensel ve kozmik ilhamına uzanır.

"1907 Köylü Ayaklanması (1956)"nda devrim kahramanlıklarını, "Alacalı Mısralar (1957)", "Benim Güzel Kitabım (1958)", "Yaprak (1963)" ve "Yazılar (1963)" adlı eserlerde de ölümsüz duyguları dile getirdi.

ANTONİA MERCÉ Y LUQUE (dansçı)

İSPANYOL  kadın dansçı ve koreograf (La Argentina), 1888 yılında Buenos Aires'de (Arjantin) doğdu. En ünlü İspanyol tiyatrolarında kazandığı başarılardan sonra 1905' den itibaren Avrupa'da uzun turnelere çıktı. 

1914' de Güney Amerika'ya gitti. 1927' de Paris'deki Champs-Elysées tiyatrosunda, tek bir gitar ve virtüözce çaldığı kastanyetleri eşliğinde verdiği resitalde büyük başarı kazandı. 

1929' da yönettiği İspanyol Balesi topluluğuyla Opéra-Comique tiyatrosunda şu eserleri sahneye koydu :  "Juerga", "Sonatina", "El Contrabandista", "Triana" ve en büyük başarısı olan "El Amor Brujo". Bu eserde Vicente Escudero da rol aldı.

"El Amor Brujo (büyücü aşk)"da büyük başarı kazanan dansları : "La Garterana", "La Fregona", "La Jota Aragonesa" ve "Korku Dansı" oldu.

İspanyol balesini, klâsik bale çerçevesinde geliştirmeye çalışan ilk sanatçıdır. Antonia Mercé y Luque, 1936' da (yaş 48) Bayonne'da (Fransa) öldü.

AİMÉ ARGAND (mucit)

İSVİÇRELİ  mucit, 1755 yılında Cenevre'de doğdu. Eczacı Quinquet'nin adını taşıyan lambaların asıl mucididir. 

Hava akımıyla çalışan ilk camlı ve fitilli lambayı İngiltere'de yaptı (1784). 

Bu lambanın içi boş olan fitili "silindir" biçiminde dokunmuştur. Böylece, yağ lambasından çıkan is önlenmiş ve ışığı daha da artmıştır.

Aimé Argand, 1803' de İngiltere'de öldü.

HÜSEYİN SADEDDİN AREL (bestekâr)

TÜRK  bestekâr ve mûsıkî bilgini, 1880 yılında İstanbul'da doğdu. Anadolu kazaskeri Dardağanzâde Mehmed Emin Efendi'nin oğlu. Hukuk mektebini bitirdi. 

Adliye nezareti mütercimi, mektubî müdürü, deniz ticaret mahkemesi hâkimi (1909), Makedonya vilâyetleri Adliye müfettişi, ceza işleri müdürü, Adliye müsteşarı (1911), Şûrayı Devlet üyesi (1913), Defter-i Hakanî emini (1915), Şûrayı Devlet Tanzimat dairesi reisi oldu.

Şûrayı Devlet kaldırılınca, devlet vazifesinden çekildi. İzmir'de sonra İstanbul'da "avukatlık" yaptı. 1910' da Washington'da toplanan Milletlerarası Hukuk kongresinde Türkiye'yi temsil etti. 

1908' de, 15 günde bir çıkan "Şehbal" adlı lüks dergiyi yayınlamaya başladı. 1939-40' ta aylık "Türklük" kültür dergisini yayınladı (14 nüsha).

Arapça, Farsça, Fransızca, İngilizce, Almancayı bilir, diğer birkaç dili de okuyup anlardı. Hukuk bilgini ve edip olarak da tanınmıştır. 

Mûsıkîye 10 yaşında başladı. Hemen bütün sazları çalmayı öğrendi. 1907-09' da Edgar Manas'dan Batı mûsıkîsine ait bilgiler öğrendi. Devrinin bütün mûsıkî ustalarını tanıdı. Rauf Yekta ve Dr. Suphi Ezgi ile beraber Türk mûsıkîsi ilmi üzerine çalıştı. Bu suretle, 500 yıldan beri âdeta unutulmuş olan Türk mûsıkîsi nazariyatı ortaya çıktı.

İSMAİL GALİP ARCAN (tiyatrocu)

TÜRK  tiyatro oyuncusu, 1893 yılında İstanbul'da doğdu. Askerî rüştiyede okudu. İlk profesyonel oyunu, 1909' da "Dilküşa" tiyatrosunda oynanan "Tabib-i Aşk" tır. 

1914' de Dârülbedayi'ye girdi. Burada oyuncu ve rejisör olarak çalıştı. 1920' de buradan ayrıldı ve 1 sene sonra tekrar döndü. 

Bir ara Paris'e gitti. İstanbul'a dönüşünde (1924); Muhsin Ertuğrul ve Behzat Butak ile kurdukları topluluk ile Şehzâdebaşı "Ferah" tiyatrosunda temsillere başladı.

1925' de Fikret Şâdi'nin "Millî Sahne" grubuyla Anadolu turnesine çıktı. 1926' da yine Dârülbedayi'ye girdi.  İsmail Galip Arcan, 1974' de İstanbul'da vefat etti.

İ. Galip Arcan, aynı zamanda Türk sinemasının ilk oyuncularındandır. 

"Tiyatroda Makyaj (1941)", "Tiyatroda Diksiyon (1947)" adlı iki kitabı, tercümeleri, oyunları, bir de "70' inci Taş" adlı şiir kitabı mevcuttur.

REŞİD RAHMETİ ARAT (dil bilimci)

TÜRK  dil bilgini, 1900 yılında Kazan, Eski Ücüm'de doğdu.  Kuzey Türklerinden ve ilmiye sınıfına (medrese) mensup bir ailedendir. 1913' de Kızılyar'da (Petropavlovsk) rüştiyeyi bitirdi. 

Ortaöğrenim sıralarında, gençlik kuruluşlarına katılarak kültür ve yayın faaliyetine başladı (Hüseyin Abduş ile beraber çıkardığı dergi "Yeşlik Tanı").

1917' de askere alındı, 1919' da yaralı olarak Uzakdoğu'ya nakledildi. 1920' de Harbin'e (Çin) geldi. Burada, Kazan Türklerinin teşkil ettiği koloni içinde lise öğrenimini tamamladı. 

Yine kültür faaliyetine devam etti (arkadaşları ile kurdukları "İl Küngli" derneği, çıkardıkları "Yırak Şark" dergisi).

1922' de yüksek öğrenim için Almanya'ya gitti. Berlin'de Kuzey Türkleriyle edebî ve kültürel çalışmalarını sürdürdü. 1927' de Berlin Üniversitesi "Felsefe Fakültesi"ni bitirdi. Berlin "Şark Dilleri" mektebine "Kuzey Türkçesi" öğretim görevlisi oldu.

TEVFİK RÜŞTÜ ARAS (hekim, siyasetçi, diplomat)

TÜRK  hekim, siyasetçi, diplomat, 1883 yılında Çanakkale'de doğdu. Beyrut tıbbiyesinde okudu. İzmir, Selânik ve İstanbul'da çeşitli sağlık görevlerinde bulundu. "Mütareke"de, Meclis-i Âli-yi Sıhhî üyesi idi. 

1920' de Menteşe (Muğla) milletvekili oldu. Kastamonu İstiklâl mahkemesi üyeliği yaptı. Rusya'nın iç durumunu ve "bolşevizm" uygulamalarını yerinde incelemek üzere Rusya'ya gönderildi. Atatürk'ün emriyle kurulan "Türkiye Komünist Partisi"nin kurucuları arasında bulundu. 

1923-39  yılları arası İzmir milletvekili, 1925-38 arası Dışişleri Bakanı oldu. 1939' da Londra büyükelçiliğine gönderildi ve  3, 5  sene bu görevde kaldı. 1952-59 yıllarında Türkiye İş Bankası yönetim kurulu başkanlığında bulundu.

ARAP CAMİİ

İSTANBUL'da  Galata semtinde camii, büyüklüğü sebebiyle "Cami-i Kebir" de denilir. Emevî ordu kumandanlarından Müslime bin Abdülmelik'in İstanbul'u aldığı zaman yaptırdığı sanılmaktadır (717).

Bizanslılar şehri ellerine geçirince, bazı ilâvelerle camiyi kiliseye çevirdiler. 4. Haçlı seferi sırasında da Latinler İstanbul'u alınca camii, St. Hyacinthus ve Dominicus rahiplerine verilmişti (1232). Cenevizliler binaya "Saint-Dominicus" derlerdi. 

Yapı, saf Müslüman sanatı özellikleri taşımaz. Roma ve gotik tarzda pencere ve sütûn başlıkları vardır. Ortaçağdaki çan kulelerine benzeyen ve içinde çan iskelesinin konulduğu delikler bulunan minare,  Suriye'nin Şam şehrindeki Emevîye Camii'nin minarelerini andırır.

Pencere sütûn başlıklarındaki put ve kapı silmeleri, minarenin üst kısmını, Bizans ve Latinler'in yaptığını gösterir. Mihrabın gotik kemer ve pencereleri Latin devrine aittir. Türklere has kısım, sahın ile yanlardır.

2. Bayezid zamanında, İspanya'daki Benî Ahmer devletinin yıkılmasıyla İstanbul'a gelen Araplar, yapıyı Dominikenler'den alarak yenilediler ve "Arap Camii" adını verdiler.

2, Mahmud'un annesi camiyi tamir ettirdi (1808). Daha sonraki bir tamirde, döşemeden çıkan Latin mezar taşları müzeye taşındı (1913). Mihrap kısmından da freskler çıktı. 

JÁNOS ARANY (şâir)

MACAR  şâiri, 1817 yılında Nagyszalonta'da doğdu. Yoksul bir ailenin çocuğuydu. Hayatını; gezgin oyuncu, öğretmen ve belediyede küçük bir memur olarak kazandı. Sonunda kendini şiire verdi.

"Kaybedilen Anayasa (1843)" adlı eseriyle yazarlık mesleğine girdi. 4 yıl sonra, "Toldi" adlı 3 bölümlük destanının 1. kısmıyla "Kisfaludy" derneği ödülünü kazandı. 

1848' de Kurtuluş savaşına katıldı. 1851' den sonra Nagykörös lisesinde öğretmen, 1859' da Macar İlimler akademisi üyesi ve 1865' de Genel sekreteri oldu. 

Deyiş ve öz bakımından kusursuz olan baladlarından (Balladak, 1853-77) dolayı kendisine "Baladlar Shakespeare'i" adı verildi. 

Ayrıca, Shakespeare ve  Aristophanes'den yaptığı çevirilerden başka; "Deli İstok (1850-73)" ve "Buda'nın Ölümü (1864)" adlı anlatı şiirleri yazdı.

Bugün, Macar edebiyatının ana eserlerinden biri sayılan "Toldi" destanını, 1879' da bitirdi. 

Oğlu Lazslo (1844 - 1898) da şiirler ve halk hikâyeleri yazdı. János Arany, 1882' de Budapeşte'de öldü.

İLHAN ARAKON (film yapımcısı)

TÜRK  kameraman ve film yapımcısı, 1916 yılında Edirne'de doğdu. Feyziye (Işık) lisesini bitirdi, sonra da Güzel Sanatlar akademisi "mimarlık" bölümüne bir süre devam etti.

1940 yılında arkadaşlarıyla beraber Türkiye'nin ilk fotoğraf sergisini açtı. 1944' de "Yeşilçam"da film hayatına adım attı.

Kameraman olarak çok sayıda film çekti. Birçok belge filmi hazırladı. 1956 yılında A.D.S. Haberler ajansı hissedar ve müdürü oldu.

1975' de İstanbul Güzel Sanatlar akademisi "sinema-tv" bölümünde öğretim görevlisi olarak çalıştı. 1997' de "onursal profesör" unvanı verilen İlhan Arakon, 2006' da İstanbul'da vefat etti.

LOUİS ARAGON (yazar)

FRANSIZ  yazar, 1897 yılında Paris'de doğdu. Gerçeküstücülüğün başlıca öncülerinden. André Breton ve Philippe Soupault ile beraber "Littérature" adlı dergiyi kurdu (1919). 

"Sevinç Ateşi", "Sonsuz Devinim" adlı şiir kitapları yanında, "Anicet ou le Panorama (1921)" ile, başşehrin "şaşırtıcı günlük" hayatını arayan bir adamın hikâyesi olan "Paris Köylüsü" adlı romanları yazdı. 

Komünist partisine girerek bir müddet SSCB de kaldı. Sonra "Bâle Çanları" ile "Kibar Semtler" adında 2 roman yayınladı. Bu eserlerde; 20. yy. başlarındaki Fransız toplumu, "savaşçı bir marksist" bakışıyla anlatılmakta ve tarihî kişiler yanında hayâlî kişiler de yer almaktadır.

2. Dünya savaşı, Aragon'un siyasî görüşlerini doğruladı : "İmparatorluk Gezginleri", "Aurélien" ve "Komünistler" adlı romanlarında; kişisel ayaklanma, işçi sınıfının hak isteklerine dönüşür. "Kutsal Hafta" adlı roman, tarihî bir konunun geniş kapsamlı bir tablosudur.

FRANÇOİS ARAGO (astronom, fizikçi)

FRANSIZ  astronom, fizikçi ve siyaset adamı, 1786 yılında Roussillon'da doğdu. 17 yaşında "politeknik" okuluna girdi. Boylam dairesi sekreterliğine ve yerküre meridyen yayı ölçümünde vazifeli Biot'nun yardımcılığına getirildi (1806).

1807' de Biot, en önemli kısmını (Balear adalarına kadar) bitirdiği çalışmalarının tamamlanmasını Arago'ya bıraktı. Dönüşünde 23 yaşındaki Arago'yu, İlimler Akademisi aslî üyeliğine aldı. Politeknik okulunda "analiz ve jeodezi" profesörü olarak 20 yıl kaldı. Rasathane müdürlüğü sırasında orada meşhur "astronomi" derslerini verdi. 

Fizikte, farklı alanlarda çalıştı. Optikte "dalga teorisini" kabul etti ve yaydı. Biot ile beraber, havanın ve birçok gazın "kırılma indisi"ni ölçtü. 1811' de quartz kristalindeki "döner kutuplanma" olayını ve Fresnel'in daha sonra teorisini yapacağı "kromatik kutuplanma"yı keşfetti. Yıldız pırıldamalarını "girişimler" prensibinden hareketle açıkladı. 

Gezegenlerin çaplarını, çevrelerindeki ışın saçımı etkisini gidererek doğru olarak ölçtü. 1840' da güneş kromosferini keşfetti.

LOUİS CLAUDE D'AQUİN (besteci)

FRANSIZ  orgcu ve besteci, 1694 yılında Paris'de doğdu. 6  yaşında kral 14. Louis'nin huzurunda "klavsen" çaldı. 12  yaşında Saint-Chapelle'de, Marin de la Guerre'in yerine geçti ve Petit-Saint-Antoine'da orgcu oldu. 

1727' de, Saint-Paul kilisesi orgculuğu için açılan yarışmada Rameau'nun önüne geçti. Cordeliers'de Louis Marchand'ın, Krallık kilisesinde Andrieu'nün, Notre-Dame'da (1755) Calvière'in halefi oldu.

Parlak bir virtüöz, yorulmak bilmez bir besteci, 18. yy. zevksizliğine karşı çıkan nadir orgculardan biriydi. Louis Claude d'Aquin, 1772' de Paris'de öldü.

Basılmış eserleri azdır : Bir küçük kantat, "La Rose", bir klavsen parçaları "Derleme"si, çoğu keman, flüt ve obua ile de çalınabilen klavsen ve org için yeni "Noel Şarkıları".

Elyazmaları çoktur : İki âyin, bir "Te Deum", büyük koro ve orkestra için birçok latince ilâhi (Beatus Vir), trio şeklinde bir "Miserere", senfonili birçok kantat (Circé, J.J. Rousseau'nun bir metni üzerine), divertimento'lar, bir "Amphion", "O Filii" üzerine org için çeşitlemeler.

EDWARD VİCTOR APPLETON (fizikçi)

İNGİLİZ  fizikçi, 1892 yılında Bradford'da doğdu. Bir değirmen işçisinin oğlu. Cambridge'de ilmî incelemeler yaptı. Cavendish laboratuarında Rutherford'un asistanı oldu (1919). 

Londra'daki King's kolejinde (1924), sonra Cambridge'de kendisine "kürsü" verildi (1936). 1939' da "İlmî Araştırma Bakanlığı"na getirildi. 

"Elektromanyetik dalgaların yansıması" teorisinden sonra, iyonosferi inceledi. 

1924' den itibaren, çok kısa dalgaların yansımasıyla, iyonosfer tabakasının yüksekliğini ölçmeye girişti ve ikinci bir iyonosfer tabakasının bulunduğunu keşfetti.

Savaş sırasında, radar üzerine çalışmalara katıldı ve radarla Ay'dan "yankı" elde etti (1946).

Samanyolu galaksisinden gelen kısa dalgaların yayılımını da incelemiştir. 1947' de "Nobel" fizik ödülünü kazanan sir Edward Victor Appleton, 1965' de Edinburg'da öldü.

PAUL APPELL (matematikçi)

FRANSIZ  matematikçi, 1855 yılında Strasburg'da doğdu. Fen doktoru, Paris Fen fakültesinde rasyonel mekanik profesörü, 1920-25 yıllarında Paris akademisinde rektör yardımcısı oldu. Paul Appel, 1930' da Paris'de öldü.

1889' da, İsveç kralı 2. Oscar tarafından, bütün Avrupa matematikçileri arasında açılan yarışmada ikinci oldu. 

Eserleri :  "Çekim ve Potansiyel Fonksiyon Dersleri", "Rasyonel Mekanik Dersleri", "Cebirsel İşlemler ve İntegralleri Teorisi (Goursat ile beraber)", "Eliptik Fonksiyon Teorisinin İlkeleri (Lacour ile beraber)", "Rasyonel Mekaniğin Kesinliği", "Vektörler Teorisinin Unsurları", "Geometrik ve Dairesel Aşırılık Fonksiyonları".

TALİP APAYDIN (yazar)

TÜRK  yazar, 1926 yılında Polatlı'da (Ankara) doğdu. Hasanoğlan Yüksek Köy enstitüsü mezunu, Gazi Eğitim enstitüsünü bitirerek musıkî öğretmeni oldu. Şiir, hikâye ve romana yöneldi.

Eserleri : "Susuzluk (şiirler, 1956)", "Sarı Traktör (roman, 1958)", "Yarbükü (roman, 1959)", "Emmioğlu (roman, 1961)", "Ortakçılar (roman, 1964)", "Toprağa Basınca (roman, 1966)", "Define (roman, 1972)", "Yoz Davar (roman, 1973)", "Toz Duman İçinde (roman, 1974)", "Tütün Yorgunu (roman, 1975)", "Kente İndi İdris (roman, 1981)", "Vatan Dediler (roman, 1981)"

"Ateş Düşünce (hikâye, 1961)", "Öte Yandaki Cennet (hikâye, 1972)", "Koca Taş (hikâye, 1974)", "O Güzel İnsanlar (çocuk hikâyeleri, 1978)", "Yolun Kıyısındaki Adam (hikâye, 1979)", "Yangın (çocuk hikâye, 1981)".

"Bozkırdaki Günler (hâtıra, 1952)", "Karanlığın Kuvveti (hâtıra, 1967)". "Bir Yol (tiyatro eseri, 1966)".

Ödülleri de olan Talip Apaydın, 2014' de Ankara'da vefat etti.  

ANTEPFISTIĞI (kuru yemiş)

ANTEPFISTIĞI'nın kırmızı bir kabuğu vardır. Yeşil tohumu yenir. İçinde "nişastalı" maddeler ve çabuk acılaşan yenebilir bir yağ vardır. Tazesinin tadı hoştur, kavrulmuşu "kuru yemiş" olarak yenir. 

Başta baklavacılık olmak üzere tatlıcılıkta (çikolata, kurabiye vb.) çok kullanılır. Ayrıca, bronşite iyi gelen bir şurubun yapımında faydalanılır. Kuru olarak uzun süre saklanabilir. 

Yurdumuzda antepfıstığı üreten illerimiz; Gaziantep, Urfa, Kahramanmaraş, Adıyaman ve Siirt'dir. Üretimin bir kısmı ihraç edilir.  

SADRETTİN CELÂL ANTEL (pedagog)

TÜRK  pedagoji profesörü, 1890 yılında İstanbul'da doğdu. Paris'de St. Cloud Yüksek Öğretmen okulunda ve Sorbonne'da okudu. 1936 yılından vefatına kadar, İstanbul Üniversitesi Edebiyat fakültesi "pedagoji" profesörlüğünde bulundu.

Sadrettin Celâl Antel, 1954' de İstanbul'da vefat etti.

Eserleri : "Yeni Terbiye ve Tedris Tekniği (1931)", "Test Usulü"(1932)", "Pedagoji (1936, 3. baskı)", "Maarifimiz ve Meseleleri (1939)", "Umumî Didaktik (1952, 2. baskı)", "Terbiyede Ölçü (1955, 2. baskı)".

"Maarif Vekâleti Mecmuası"nda, "Pedagoji Bülteni"nde inceleme ve araştırmaları yayınlandı. Testleri, "Oto-Didaktik Ders Materyalleri", "Tarih Ders Materyali" ve "Büyük Ressamlar" adlı ders materyalleri vardır. 

Tercümeleri : "Decroly Usulü (1926, A. Hamaide'den)", "Yarının Mektepleri (1938, J. Dewey'den)".

JEAN ANOUİLH (yazar)

FRANSIZ  tiyatro yazarı, 1910 yılında Bordeaux'da doğdu. Louis Jouvet'nin sekreteriyken, pek duygulu bir eser olan "l'Hermine" ile piyes yazarlığına başladı (1932). Acı üslûbu, anarşist yanı, hayatın çirkinliklerini ortaya dökme eğilimi, sonraki piyeslerinde belirdi. "Kara Piyesler" :  "Eşyasız Yolcu", "Vahşi Kız", "Eurydice", "Antigone", "Médée".

Fantezi ve mizaha büyük yer veren "Pembe Piyesler" : "Hırsızlar Balosu", "Senlis'de Buluşma", "Léocadia". "Parlak Piyesler" : "Şatoya Davet", "Prova veya Cezalanan Aşk", "Beyaz Güvercin".

"Gıcırtılı Piyesler" : "Ardèle veya Marguerite", "Toreadorlar Valsi", "Ornifle ve Esinti", "Zavallı Bitos veya Başların Yemeği", "l'Hurluberlu", "Mağara".

"Kostümlü Piyesler" :  "Tarlakuşu", "Becket", "La Foire d'Empoigne".

Biraz yeknesak ve bazen aşırılığa kaçan karamsarlığı yerilse de, gerçek tiyatro yazarı nitelikleri, piyeslerindeki güçlü diyalog ve yapı tekniği teslim edilmelidir. 

 Ayrıca bazı filmlerin diyaloglarını yazdı. "Eşyasız Yolcu" adlı oyunundan ve "Deux Sous de Violettes" adlı senaryosundan yapılan filmlerde yönetmen olarak vazife aldı. Jean Anouilh, 1987' de İsviçre'de öldü.

LEONİD NİKOLAYEVİÇ ANDREYEV (yazar)

RUS  yazar, 1871 yılında Orel'de doğdu. Hikâyelerinin sıkıntılı ve acılı havası, Rus gençliğinin duyarlığını büyük ölçüde etkiledi :  "Uçurum (1902)",  Mançurya savaşından esinlenerek yazdığı "Kızıl Gülüş (1905)", 1905 Devriminin etkisiyle kaleme aldığı "Asılan Yedi Kişinin Hikâyesi (1908)".

Soyut bir felsefeye dayanan piyesleriyle, tiyatro sanatında Rus sembolizminin örnek bir temsilcisi oldu :  "İnsan Yaşantısı (1906)", "Lânet (1910)".  L. Nikolayeviç Andreyev, 1919' da Finlandiya'da öldü. "İblisin Anıları" adlı eseri ölümünden sonra 1921' de basıldı. 

SALOMON AUGUST ANDRÉE (kâşif)

İSVEÇLİ  kâşif ve mühendis, 1854 yılında Gränna'da doğdu. Bir balonla kuzey kutbuna gitmeyi tasarladı. Arkadaşları Nils Strindberg ve Knut Fränkel ile beraber 11 Temmuz 1897' de "oernen" adlı balonla Svalbard adasından yola çıktı.

65 saat sonra balon, kutuptan 800 km uzakta, 82° 55' 7" enleminde bir bölgeye indi. Balondaki üç yolcu, büyük zorluklarla Kvitoya'ya (Beyaz ada) vardılar. Kalıntıları, fok balığı gemisinin tayfası tarafından 1930 yılında orada bulundu.  

MARİO DE ANDRADE (şâir)

BREZİLYALI  şâir, 1893 yılında Sao Paulo'da doğdu. Modern Brezilya edebiyatının öncüsü, akademik ve parnasyen (romantizm karşıtı, gerçekçi) sanat anlayışına karşı savaştı. 

Memleketinin folkloruna dayanarak yazdığı "Macunaima" adlı bir şiir rapsodisi (1928), Brezilya müziği üzerine bir denemesi ve birçok şiir kitabı vardır. 

Mario de Andrade, 1945' de doğduğu şehirde öldü.

HANS CHRİSTİAN ANDERSEN (yazar)

DANİMARKALI  yazar, 1805 yılında Odense'de doğdu. Bir ayakkabıcının oğluydu. 1819' da tiyatrocu olmak ümidiyle Kopenhag'a gitti. Düşüncelerini gerçekleştiremediyse de, güçlü koruyucular bularak 1822' de okula döndü. 1828' de liseyi bitirdi.

Bu arada, "Can Çekişen Çocuk" adlı şiiriyle biraz tanındı (1827). Almanya, Türkiye, İtalya, Fransa, İspanya, Yunanistan ve İngiltere'ye birçok gezi yaptı. İngiltere'de Dickens'la tanışıp dost oldu. Bu yolculuklar, ona birçok gezi kitabına yetecek malzeme sağladı. 

Ard arda üç kıza âşık oldu, fakat hiçbiriyle evlenmedi. Mutsuz aşkları eserlerine konu oldu. Tasarladığı gibi, tiyatro alanında ün kazanamadı. Bir iki geçici başarı dışında hayâl kırıklığına uğradı. 

Şiirleri pek önemli değildir. Romanları ise ilgi çekicidir.

PAUL ANCEL (biyolog)

FRANSIZ  biyoloji bilgini, 1873 yılında Nancy'de doğdu. 1919' dan itibaren Strasburg Tıp fakültesinde, kendisi için kurulan kürsüde "embriyoloji" okuttu. Deneysel embriyolojinin kurucularından biri oldu. 

Henüz segmantasyona uğramamış yumurtanın simetri planının tespiti, embriyon üzerinde etki yapan "ésérine" veya sülfamidlerin sebep olduğu "achondroplasie", "colchiciné"in  X  ışınlarının "tératogéne" etkisi vb. deneyler yaptı.

Bundan başka, P. Boudin ile beraber; husye ile yumurta sarısının endokrin fonksiyonunu ortaya koydu. "Progestérone" hormonunun döl yatağı sümüksü maddesi üzerindeki etkisini açıklayan Paul Ancel, 1961' de Paris'de öldü.

ANADOLU MUSABÎN MADALYASI

ANADOLU  Musabîn madalyasının tam adı; "Anadolu musabînine iane ile ibraz-ı uhuvvet edenlere mahsus madalya"dır (Anadolu'da felâkete uğramışlara yardımla kardeşlik gösterenlere mahsus madalya).

2. Abdülhamid zamanında, 1895' de gümüş ve bakır olarak çıkarıldı. Baş Vekâlet arşiv kayıtlarına göre, o zaman darphaneye bu madalyadan 1000 adet yapılması için emir verilmiştir. 

Madalyanın kurdelesi uzunlamasına olmak üzere yarısı yeşil, yarısı beyazdır.

Madalyanın ön yüzünde; defne dalları ortasında 2. Abdülhamid'in tuğrası (Tuğrayı Hümayun) ve altında "1 Şaban sene 1313" yazılıdır.

Madalyanın arka yüzünde ise; defne dalları ortasında "Nişane-i insaniyet ve hamiyet" yazısı okunmaktadır.

ROALD AMUNDSEN (kâşif)

NORVEÇLİ  kâşif, 1872 yılında Ostfold, Borge'da doğdu. Küçük bir armatörün oğlu. Tıp öğrenimine başlamışken, annesinin vefatı üzerine, 21 yaşında bir fok avlama gemisine girdi. Üç seferde işi kavradı ve hemen kuzeybatı geçidini keşfetmeyi düşündü. 

1897' de De Gerlache'nin Antarktika seferine 2. kaptan olarak katıldı. Bir yıla yakın kutup dairesinin güneyinde kaldı. Dönüşünde, Nansen'in teşvikiyle 22 metrelik bir kotra satın aldı (Gjoa). 1903' de Oslo'dan kalkarak, Lancaster boğazını aştı ve iki kış 4.Wilhelm'in toprağında kaldı. 

Amundsen orada özellikle "manyetik kutbu" inceledi, devamlı "yer değişimi"ni ispatladı. 1905' de Gjoa Herschel adası yakınında demirledi, üçüncü kışı geçirdi ve bu arada kıta üzerinde 800 km'lik bir uçuş yaptı. 

30 Ağustos'da gemi Nome'ye (Alaska) vardı. Kuzeybatı geçidi keşfedildi. 1910' da "Fram" gemisiyle Antarktika'yı buldu.

ANDRÉ MARİE AMPÈRE (fizikçi)

FRANSIZ  fizik ve matematikçi, 1775 yılında Lyon'da doğdu. İhtilâl sırasında Lyon sulh yargıcı olan ve 1793' de giyotinle idam edilen eski bir tacirin oğlu. Kendi kendine; edebiyat, felsefe, tabiî ilimler ve matematiği büyük bir istek ve merakla öğrenmeye çalıştı. 

Genç yaştan başlayarak, matematiğe karşı fevkalâde bir eğilim gösterdi. 13 yaşında, tıpkı Pascal gibi "koni kesitleri" üzerine bir kitap yazdı. Heyecan ve tutkuyla kendini; botanik, şiir ve müziğe verdi. 

Lyon'da bir müddet özel öğretmenlik yaptıktan sonra, 1801' de Bourg'a "fizik öğretmeni" tayin edildi. Bir yıl sonra orada, "Oyunun Matematik Teorisi Üzerine İncelemeler" adlı ihtimâller hesabı uygulamasını yazdı. Bu da ona, Lyon kolejinde bir kürsü, daha sonra 1805' de Ecole Polytechnique'de, matematik analizciliği görevini sağladı. 

Paris'de ikâmet etmeye başladı. Önce profesör, 1808' de üniversite genel müfettişi oldu. 1809' da Ecole Polytechnique'de bir "mekanik kürsüsü" elde etti. 1814' de Collège France'da "fizik" okuttu. Edebiyat fakültesinde felsefe dersi bile verdi.

HENRİ FRÉDÉRİC AMİEL (yazar)

İSVİÇRELİ  yazar, 1821 yılında Cenevre'de doğdu. Berlin'de bir müddet kaldıktan sonra Cenevre üniversitesinde, 1849' da estetik, 1853' de felsefe okudu.

"Roman İsviçresi'nde Edebiyat Hareketi ve Geleceği" adlı eserinden başka, özellikle de yabancı şiirlerden yaptığı başarılı tercümeleri yayınlandı. 

1883' de yayınlanan "Hatıra Defterinden Parçalar" adlı eseri, Bernard Bouvier'nin 1923' de yayınladığı ve tamamı 17 bin sayfayı bulan büyük eserin bir parçasıdır ve Amiel'in günü gününe not ettiği izlenimlerdir. 

İşlek zekâsı, sınırsız merakı olan Amiel, hayatta sürekli bir kaygı ve hastalığa varan bir çekingenlik içinde kalmıştır. Tahlillerinde bazen acı, ama dokunaklı ve insanı kavrayan bir hayat felsefesini dile getirdi. 

Romantiklerden daha derin ve ince bir "çağ bunalımı"nı temsil eden Henri Frédéric Amiel, 1881' de Cenevre'de öldü.

EDMOND AMAN-JEAN (ressam)

FRANSIZ  ressam, 1860 yılında Chevry-Cossigny'de doğdu. Ressam Georges Seurat'nın dostuydu. Ilımlı bir divizyonizm (yeni empresyonizm) uyguladı. 

Kadın portreleri ("Mme Poncet", "Mme de la Baume"), günlük hayattan sahneler ("Sır", "Bekleyiş") ve süsleme resimleri (Sorbonne'da "Elementler") yaptı.

Fransız Modern Sanat müzesinde eserleri vardır. Edmond Aman-Jean, 1936' da Paris'de öldü. 

İSMAİL HAKKI ALTINBEZER (hattat)

SON  devir hattatlarından, 1869 yılında İstanbul'da doğdu. "Tuğrakeş" unvanıyla da tanınır. Hattat İlmî Efendi'nin oğlu. Fatih rüştiyesini bitirdikten sonra, yeni açılan "Sanayi-i Nefise" mektebi resim şubesine girdi. 

Hat çalışmalarında ilk hocası, babasıdır. 1890' da Divan-ı Hümayun kalemine girdi. Oranın müdürü meşhur hattat Sami Efendi'den; "celî", "sülüs" ve "tuğra" yazı üslûplarını öğrendi. 2 sene sonra "1. Tuğrakeş" oldu. 

Sanayi-i Nefise mektebinin "hakkâklık" şubesine 4 yıl devam etti. Ayrıca "tezhip" de çalıştı. Bu sanatı da önce babasından, sonra meşhur müzehhip Bahaeddin Efendi'den öğrendi. 

Önce Üsküdar idadîsinde yazı ve Topkapı rüştiyesinde resim hocası, sonra, Galatasaray sultanîsi ve Dârülmualliminde yazı hocası olarak çalıştı.

AHMED REFİK ALTINAY (tarihçi, yazar)

TARİHÇİ  ve yazar, 1880 yılında İstanbul'da doğdu. Ürgüp ilçesinin "Gürlükçüoğulları" ailesinden Ahmed Ağa'nın oğlu. Askerî okullarda tahsilini yaptı ve Harbiye'yi bitirdi. Piyade teğmen olarak orduya katıldı (1898).

Askerî okullarda; coğrafya, daha sonra Fransızca öğretmenliği yaptı. "İrtika", "Malûmat", "Hazine-i Fünun", "Mecmua-i Ebüzziya"ya yazılar yazdı. "Tercüman-ı Hakikat" gazetesi başyazarlığında bulundu.  

2. Meşrutiyet'ten sonra, Harp okulu "tarih öğretmenliği"ne getirildi. "Millet" gazetesi başyazarı oldu. "Lâle Devri", "Köprülüler", "Tarihî Simalar", "Felâket Seneleri", "Kadınlar Saltanatı" gibi eserleri çeşitli gazetelerde tefrika edildi. 

Genelkurmay yayın şubesinde görevlendirildi. "Askerî Mecmua"nın yayınını idare etti (1909). "Tarihi Osmanî" encümenine daimî üye seçildi. Bir heyetle Fransa'ya gönderildi. "Askerî Sansür" müfettişliğine tayin edildi (1912). 

ALTINORDU GENÇLİK KULÜBÜ (spor kulübü)

1923  yılında "Altay Gençlik Kulübü"nde çıkan bir anlaşmazlık sonucu ayrılan atlet ve futbolcular tarafından İzmir'de kuruldu. 

Kurucuları arasında; Ahmet Şerafettin, Numanzâde Ali Rıza, Dr. Hacı Hasanzâde Ethem, Süleyman Ferit Eczacıbaşı, M. Kemal Aktaş, eczacı Sermet ve Edip Berkan vardır.

"Kırmızı-lâcivert" renkler altında kurulan kulüp, futbol ve basketbol dallarında büyük varlık gösterdi. 

Futbol takımı, 7  kere İzmir şampiyonluğunu, basketbol takımı da  11  yıl arka arkaya İzmir ve bir kere de Türkiye şampiyonluğunu kazandı. Altınordu, halen Türkiye liglerinde varlığını sürdürmektedir. 

ALTIN KALEM (dergi)

BULGARİSTAN'IN  Rahova şehrinde  1924 yılında, 15 günde bir yayınlanmış; "talebenin, gençlerin ve halkın uyanmasına çalışır" dergi. 

"Ahali Yurdu" tarafından çıkarıldı. 

7. sayısı "armağan" sayısıdır. "Altın Kalem" dergisinin eksik bir koleksiyonu, "Hakkı Tarık Us" kitaplığındadır. 

CARL JONAS ALMQVİST (şâir, romancı)

İSVEÇLİ  şâir ve romancı, 1793 yılında Stockholm'da doğdu. Üniversitede okuduktan sonra, Vermland'da bir çiftliğe yerleşti. Stockholm'de profesör, sonra protestan rahibi oldu. Daha sonra liberal "Aftonbladet" gazetesinde yazı yazdı. 1851' de, bir tefeci tarafından sahtekârlıkla suçlanınca, Amerika'ya sığındı. 

İsveç romantizminde ayrı bir yeri olan eserlerinin başlıcaları "Yaban Gülü Kitabı" adı altında toplanmıştır. İçinde; tarihî romanlar (Kraliçenin Tacı), hikâyeler, tiyatro oyunları (Ramido Marinesco), denemeler (İsveç Fakirliğinin Önemi) ve şiirleri vardır. 

Diğer romanları; "Amalia Hillner (1840)", "Gabriele Mimanso (1841)", "Smoland'da Üç Hanım (1842)".

İhtiraslı ve kabına sığamayan bir yaratılıştaydı. Şiirleri, toplum reformu projeleri, "kara romanları" veya tiyatro oyunlarıyla romantik ve mistik bir yazar olan Almqvist, İsveç'in ilk gerçekçi romancılarından biridir. 

Bazı "pedagoji" yayınları ve kendine has bir müzik eseri de olan Carl Jonas Almqvist, 1866' da Bremen'de öldü. 

ALPHONSE ALLAİS (yazar)

FRANSIZ  yazar, 1855 yılında Honfleur'de doğdu. Eczacılık öğrenimini yarıda bıraktıktan sonra, kurucularından olduğu Chat-Noir kabaresinde çalışmaya başladı. Bütün eserleri; mizah, şaka ve şaşırtmaca üzerine kurulmuştur. 

Eserleri : "Katılırcasına (1891)", "Pembe ve Elma Yeşili", "Manganın Şemsiyesi (1894)", "İki Kere İki Beş Eder (1895)", "Öküz Değiliz (1896)", "Aşklar, Zevkler ve Orglar (1898)", "Mukavele Sonu (1899)", "Blaireau Olayı (1899)", "Boş Verelim (1900)", "Le Captain Cap (1902)", "Zavallı Adamla İyi Peri (1899)", "Hayâ Bey (1903)".

Alphonse Allais, 1905' de Paris'de öldü.

ULUĞ BAHADIR ALKIM (arkeolog)

TÜRK  arkeolog, 1915 yılında İzmir'de doğdu. İlk öğrenimini Dörtyol Osmaniye ve Gülnar'da, orta öğrenimini Tarsus Amerikan kolejinde, Adana ve Bursa liselerinde yaptı. 1939' da Edebiyat fakültesini bitirdi ve aynı fakültenin "Hititoloji" bölümüne asistan oldu. 

Adana ili, Kadirli ilçesi yakınında Karatepe mevkiinde 1947 yılında başlayan ve Hitit filolojisine ve arkeolojisine mühim katkılarda bulunan kazıları, 1957 yılına kadar yönetti. 

1958' de Islahiye bölgesi "Kazı ve Araştırma Kurulu" başkanlığına tayin edildi. Amanos dağlarının orta kesiminde tarihî coğrafya araştırmalarında bulundu. Yesemek Tilmen ve Gedikli höyüklerinde kazılar yaptı. Bu arada çeşitli milletlerarası kongrelere İstanbul üniversitesini temsilen katıldı.

Edebiyat fakültesi, "Eski Önasya Dilleri ve Kültürleri" kürsüsü profesörü olan Uluğ Bahadır Alkım, 1981' de İstanbul'da vefat etti.

ALİ RUHİ (şâir)

 

ŞÂİR,  1853 yılında İstanbul'da doğdu. Veys Paşa'nın oğlu. 

Osman Paşa kumandasındaki "Ertuğrul" gemisiyle Japonya'ya giderken hastalandı. Singapur'da kaldırıldığı hastanede, 37 yaşında vefat etti (1890).

Şiirleri eski tarzdadır. "Lemeât" (parıltılar) adlı bir şiir kitabı vardır. 

ALİ RİFAT (bestekâr)

BESTEKÂR,  (soyadı Çağatay), 1867 yılında İstanbul'da doğdu. Önceleri "udî" olarak tanındı. "Murabba", "nakış şarkı", "peşrev" ve "saz semaileri" besteledi. 

Türk musıkîsini yenileştirmeye çalıştı. Bunun için Batı müziğiyle ilgilendi. 

Türk musıkîsinde armoni ve orkestraya uyarlama hakkında yazıları vardır. Bu maksatla kurduğu Kadıköy Şark Musıkî cemiyetinin verdiği konserlerde, saz topluluklarını Batı müziği aletleri eşliğinde orkestra gibi yönetmek istediyse de başarılı olamadı. 

Ali Rifat Bey, 1935' de İstanbul'da vefat etti. 

ALİ NUSRET (yazar)

YAZAR,  1874 yılında Yenişehir'de (Makedonya) doğdu. Cenab Şahabeddin'in küçük kardeşi. İstihkâm subayı idi. İstanbul Erkek Muallim mektebi ve İstanbul liselerinde "edebiyat öğretmenliği" yaptı. 

Meşrutiyet'de askerlikten emekli olan Ali Nusret, 1913' de (yaş 39) İstanbul'da vefat etti.

Eserleri : "Benefşe", "Şebab (1888)" adlı şiir kitapları, "Makalât-ı Tarihiye ve Edebiye (1910)", "Küçük Bir Facia-yı Vatanperverâne" adlı makaleleri, "Sergüzeşt-i Hunîn" ve "Muallim Mostell" (A. Dumas Fils) adlı Fransızca'dan çevirileri vardır.

ALİ NAZİMA (dilci, lûgatçı)

DİLCİ  ve lûgatçi, 1861 yılında İstanbul'da doğdu. Çeşitli okullarda, Türkçe ve Fransızca öğretmenliği ve müdürlük yaptı. 

Sayısı 120' yi bulan, çeşitli konularda ders kitabı ve lûgat yazdı. İstanbul öğretmenlerinin aday göstermeleri üzerine kendisine "fazilet mükâfatı" verildi. 

Ali Nazima, 1935' de İstanbul'da vefat etti. 

ALİ KUŞÇU (astronom)

TÜRK  astronom, (doğum yeri ve tarihi ?). Babası, Türkistan ve Maveraünnehir emîri Uluğ Bey'in "doğancıbaşı"sı Muhammed. "Kuşçu" adının buradan geldiği söylenir. İlk öğrenimini Semerkant'da yaptı. Sonra, Bursalı Kadızade Rumî'den ve Uluğ Bey'den matematik ve astronomi okudu. Kirman'a giderek öğrenimini tamamladı. 

Uluğ Bey'in kurduğu rasathaneye müdür oldu (1421), ve onun "Zîc" adlı eserine (yıldızların yer ve hareketlerini gösteren cetvel) yardım etti. 

"Gürganî" tahtında oturan Uluğ Bey, oğlu Abdüllâtif'in ihanetiyle öldürülünce (1449) Ali Kuşçu, Semerkant medreselerindeki derslerine son verdi ve "hacca" gitmek üzere Tebriz'e geldi (1450). Tebriz'de Akkoyunlu hükümdarı Uzun Hasan, kendisine çok itibar etti ve yanında alıkoydu. 

Uzun Hasan bir ara, Osmanlılar'la barış konuşmalarını yürütmek üzere Ali Kuşçu'yu elçi olarak 2. Mehmed'e (Fatih Sultan Mehmed) yolladı. Ünlü bilgine hayran kalan 2. Mehmed, kendisinden İstanbul'da kalmasını rica etti. O da bu davete ancak, elçilik vazifesini bitirdikten sonra icabet edebileceğini söyledi.

ALİ KEMAL (gazeteci, yazar)

GAZETECİ  ve yazar, (asıl adı Ali Rıza), 1867 yılında İstanbul'da doğdu. Balmumcu esnafı kethüdası Çankırı'lı Ahmed Efendi'nin oğlu. Tahsilini İstanbul, Paris ve Cenevre'de yaptı. Miras işleri için İstanbul'a dönünce, siyasî faaliyetleri sebebiyle Halep'e sürüldü (1889). 

Halep idadîsinde fransızca ve edebiyat dersleri okuttu. Tekrar Avrupa'ya gitti (1894). "İkdam" gazetesine Paris'den yazdığı edebî ve tarihî makalelerle tanındı. Brüksel elçiliği 2. kâtipliğinde, Mısır'da bazı prenslerin çiftlik kâhyalığında bulundu. 

2. Meşrutiyet'ten sonra İstanbul'a döndü. "Hürriyet ve İtilâf" partisine girdi. "İkdam" gazetesine siyasî yazılar yazdı. "İttihat ve Terakki" partisine muhalefet etti. "Peyam" adlı günlük siyasî bir gazete çıkardı. Gazete sonraları; "Peyam-ı Edebî", "Peyam-ı Sabah Edebî Nüshası" ve "Peyam-ı Sabah" adlarıyla yayınlandı. 

Damat Ferid Paşa kabinesinde; Maarif ve Dahiliye nazırlıklarında bulundu (1919). Gazetesini Mihran Efendi'nin "Sabah" gazetesiyle birleştirerek "Peyam-ı Sabah"ın başyazarı ve sorumlu müdürü oldu.

ALİ İFFET (şâir)

DİVAN  şâiri, 1872 yılında Girit'de doğdu. Küçük devlet memurluklarında bulundu. 

Edebiyat öğretmenliği ve Meşrutiyet'ten sonra gazetecilik yaptı. 

Rumca ve Farsça şiirleri vardır. "Gazellerim", "Kudsî Şeyler", "Cünun" adlı eserleri vardı. 

ALİ FERRUH (yazar, siyasetçi)

YAZAR,  şâir, siyasetçi, 1865 yılında İstanbul'da doğdu. Kudüs mutasarrıflarından Kayazâde Reşid Paşa'nın oğlu. Mülkiye mektebini bitirdikten sonra Paris'te Siyasî İlimler fakültesinde okudu.

Paris, Londra, Petersburg, Washington elçiliklerinde; kâtip, müsteşar, elçi olarak bulundu. 1900' de Bulgaristan komiserliğine tayin edildi, 1904' de (yaş 39) Sofya'da vazifesinin başında vefat etti.

Manzum eserlerinin başında; "Huşenk" adlı trajedi (İstanbul 1880), "Şâyân (İstanbul 1885)", "Kerbelâ (Paris 1887)", "Misbah-ül Salâh, Vilâdet-i Peygamberî (Paris 1887)" gelir. 

"Üss-ül-Esas", "Hikmet-i Ahlâk" gibi düz yazıları ve bazı tercümeleri de vardır.

ALİ FAKRÎ (şâir)

SÂDİ  Şeyhi ve şâir, 1853 yılında doğdu (doğum yeri ?). Arapça ve Farsça şiirlerine "Mecmua"larda rastlanır. "Ali Himmetî" mahlâsını kullanmıştır. 

"Muhiddinnâme", "Kaside-i Cemaliye" adlı kitapları vardır. 

"Vâridât (yorumuyla beraber)", "Tarikatnâme", "Vahdet-i Vücut" ve "Sâdinâme" adlı tercümeleri vardır.

Ali Fakrî, 1929' da vefat etti (vefat yeri ?).

Basiretçi ALİ EFENDİ (gazeteci)

GAZETECİ,  1845 yılında doğdu (doğum yeri ?). Enderun'dan yetişti ama Saray'da vazife almadı. İstanbul'da, "Menafii Vataniye ve Havadisi Umumiyeye Dair Millet Gazetesi" diye vasıflandırılan "Basiret" gazetesini çıkardı (1869 - 1878,  2376 sayı). Kısa zamanda İstanbul basınının önemli şahıslarından biri oldu. "Basiretçi Ali Efendi" diye ün yaptı.

1870  Savaşı'nda Almanlar'ı tutan yazılar yazdığı için Bismarck tarafından Berlin'e davet edildi (1871). Biraz para, bir de makina alarak döndü. Gazetenin boyu büyüdü, yazıları tamamen siyasî bir hüviyet aldı. 

Ali Suavi de "Basiret"te, felsefe ve ilim konularında yazılar yazdı. Bir makalesinde Ali Suavi, Çırağan Sarayı baskınını ima etmişti. İma gerçekleşince, "Basiret" gazetesi kapatıldı, Ali Efendi İstanbul'dan uzaklaştırıldı. 1908 yılına kadar, Suriye ilçelerinde kaymakamlık yaptı. 

2. Meşrutiyet ilân edilince, çağrılmadan İstanbul'a geldi. Gazetesini çıkarmaya başladı. Birkaç sayı sonra gazetesi tekrar kapanan Ali Efendi, bir süre Berlin'de yaşadıktan sonra, 1910' da İstanbul'da vefat etti.

Basılmış iki kitabı vardır : "Yıldız'ın Hatası (Devlet-i Âliyye ve Rusya Muharebesi, 1908)", "İstanbul'da Yarım Asırlık Vakayii Mühimme, (1909)".

Direktör ÂLİ BEY (yazar)

TİYATRO  yazarı ve gazeteci, 1844 yılında İstanbul'da doğdu. Küçük yaşta Fransızca öğrendi, Tercüme odasında çalıştı. Düyûnuumumiye müfettişi olarak Doğu illerini ve Irak'ı dolaştı. Varna, Elâzığ ve Trabzon'da mutasarrıflık ve valilik yaptı. Düyûnuumumiye direktörlüğünde bulunduğu için "direktör" adıyla tanındı. 

Teodor Kasap'ın yayınladığı "Diyojen" adlı mizah gazetesindeki yazıları, mizah edebiyatımızın en güzel örneklerindendir. Gedikpaşa tiyatrosuna yardım eden yazarlardandır. Ermeni sanatkârların telâffuzlarını düzeltmek için onlara ders verdi. 

"Geveze Berber (1873)" ve "Misafiri İstiskal (1871)" adlı telif tiyatroları, "Letafet (1897)" adlı opereti vardır. 

"Ayyar Hamza", "Kokona Yatıyor", "Gavault, Minard ve Şürekâsı (1889)" adlı adapte ve tercümeleri yaptı. Bu eserlerin başarılı bir tiyatro dili vardır. 

"Lehçet-ül Hakayık (1896)" adlı mizah sözlüğü, İstanbul'dan Hindistan'a kadar olan seyahatinin hâtıralarını topladığı "Seyahat Jurnalı (1897)", Paul de Kock'dan "Evlenmek İster Bir Adam" adlı romanın tercümesi, "Seyyareler" diğer eserleridir. Direktör Âli Bey, 1899' da İstanbul'da vefat etti.