Vitaminler, gıdalarımızın en önemli maddelerindendir. Vücutta az miktarda yapıldıkları veya hiç yapılmadıkları için dışarıdan alınmaları lâzımdır. Eksikliklerinde çeşitli hastalıkların meydana gelmesine sebep olurlar. Vitaminlerin bir kısmı yağda, bir kısmı da suda erirler. Yağda eriyenleri "A, D, K, E" vitaminleridir. Bunlar; yağlarda, pişmemiş sebzelerde, tahıllarda, tereyağında, balıkyağı ve balık karaciğerinde, kaymak ve sütte bulunur. Karaciğerimizde depolanırlar. Suda eriyen vitaminler "B" grubu vitaminleri ile "C" vitaminidir. Bunlar depolanmaz, bağırsaktan emildikten sonra fazlası idrar yoluyla dışarı atılır.
"A" Vitamini Eksikliği:
Gözde ve deride keratinleşme (keratin tabakasının kabararak pullanması) , gözün parlaklığını kaybederek kurumasına ve gece körlüğüne sebep olur.
Sütte, yumurtada, ton ve morina balıklarının karaciğer yağında (balıkyağı) , havuçta bulunur.
"D" Vitamini Eksikliği:
Çocuklarda "raşitizm", büyüklerde "osteomalazi" (kemiklerde yumuşama) olur. Kemikler kalsiyumu tutamaz ve çarpılırlar. Güneş ışığında, et, süt, yumurtada bulunur. Yeni doğan bebeklerin, büyüme çağındaki çocukların, hamile ve emzirme dönemindeki annenin "D" vitaminine ihtiyacı daha fazladır.
"E" Vitamini Eksikliği:
Antioksidan (oksit önleyici) etkisi vardır. Nükleik asitler ve farklı enzim sistemlerinin metabolizmasına girerler. Bu vitamine vücudun ihtiyacı az olduğu için eksikliği nadir görülür. Eksikliği kansızlık olarak ortaya çıkar. Başta tahıllar olmak üzere ıspanak, kabak, lahana, marul gibi yeşil sebzelerde bulunur.
"K" Vitamini Eksikliği:
Kanın pıhtılaşması bozulur ve vücudun birçok kısmında (kafa, sindirim sistemi, idrar yolları, akciğerler ve deri) kanamalar meydana gelir. Bu kanamaların bazıları tehlikelidir. Yeşil sebzeler, ıspanak, kabak, marul, yeşil biber, yeşil domateste bulunur. "K" vitamini, bağırsakta bir grup bakteri tarafından da yapılır. Eksikliği nadirdir.
"B1" Vitamini Eksikliği:
Depresyon, huzursuzluk, hafıza zayıflığı, dikkat azalması, adale gevşekliği ve iştahsızlık olur. Ayrıca, bağırsakta çalışma bozukluğuyla beraber, mide asidinin azlığı veya yokluğu olabilir. Kanda ve dokularda pirüvik asit ve laktik asit artışı olur. Tipik hastalığı "beriberi"dir. Beriberi, sinir iltihabı, kalp yetmezliği ve ödem yapar. Buğday, kepek, bira mayası, süt, sebzelerde vardır. Sebzelerin pişirilmesi, sütün kaynatılması veya mikroplardan arındırılması önemli ölçüde "B1" vitamini kaybı yaratır. Vitaminin bir kısmı, bağırsak florasındaki bakteriler tarafından da yapılır.
"B2" Vitamini Eksikliği:
Ciltte yaralar, sinir bozuklukları ve göz bozuklukları olur. Et, süt, yumurta, bira mayası, buğday, yeşil sebzeler, havuç, enginar, fındık, yer fıstığı, mercimekte bulunur. Besinlerin kaynatılması veya pişirilmesi yüzde 25 "B2" vitamini kaybı yaratır. Hızlı dondurma da besinin vitamin muhtevasını düşürür.
"B3" Vitamini (PP) Eksikliği:
İshâl, ağız içi, dil ve diş eti iltihapları, mide ve bağırsak iltihapları meydana gelir. Ayrıca; saç dökülmesi, deri koyulaşması ve hâlsizlik de olur. Tipik hastalığı; deri, sinir sistemi, sindirim sistemini tutan "pellegra"dır. Et, süt, yumurta, kabuklu buğday, limon kabak, soya, domates, patates, bira mayası, hurma, incir, portakalda bulunur. Çok az miktarı, bağırsaktaki bakterilerce de yapılır.
"B5" Vitamini Eksikliği:
Kan şekeri düşüklüğü, kansızlık, kanda alyuvarların az olması, deri iltihabı (dermatit) , mide-bağırsak rahatsızlıkları, adale krampları, hareketlerde uyumsuzluk, kuvvetten düşme, uyku bozuklukları ve iştahsızlık meydana gelir. Yumurta, karaciğer, kalp, süt, bal, bira mayası, kabak, tahıllar, sebzeler, havuç, portakal, mantar ve taze meyvalarda bulunur. Eksikliği nadirdir.
"B6" Vitamini Eksikliği:
Deri, sindirim sistemi ve sinir sistemi rahatsızlıkları ortaya çıkar. Hayvansal ve bitkisel besinlerde az miktarda bulunur. Eksikliği çok nadirdir.
"B8" Vitamini (H vitamini ya da biyotin) Eksikliği:
Deri iltihabı (dermatit) , iştahsızlık, zayıflama, depresyon ve kas ağrılarına yol açar. Karaciğer, yumurta, bira mayası, pirinç kabuğu ve yeşil sebzelerde bulunur. Ayrıca bağırsak bakterileri tarafından da bol miktarda yapılır. Eksikliği çok nadirdir. Uzun süre çiğ yumurta beyazı yemek ve bağırsak florasına zarar veren sülfamitlerin ve antibiyotiklerin alınmasından sonra görülür.
"B9" Vitamini (Folik asit) Eksikliği:
İshâl, kansızlık, soluk renk, diz iltihabı, ağız içi iltihabı olur. Kabak, lahana, ıspanak, yeşil sebzeler, patates, havuç, bira mayası, süt yumurta, peynir ve karaciğerde bulunur. Hamileliğin en az iki ay öncesinden itibaren takviye edici hap olarak alınması, doğum uzmanlarınca lüzumlu görülür. Normal zamanlarda eksikliği çok nadirdir.
"B12" Vitamini Eksikliği:
Kandaki alyuvar yapısında şekil bozukluğu sebebiyle kansızlığa neden olur. Soluk renk, hafif sarılık, iştahsızlık, ishâl, karıncalanma ve uyuşma hissi, adale hareketlerinde uyum bozukluğu, duyma siniri iltihabı, başdönmesi, sindirim sistemi epitel dokusunun beslenmesinde etkileri ve zihni bozukluklar ortaya çıkabilir. Karaciğer, süt, yumurta, peynir, balık, et, karideste bulunur. Bitkilerde çok azdır.
"C" Vitamini (askorbik asit) Eksikliği:
Tipik hastalığı "skorbüt"dür. Bu hastalık kıl diplerinde kanamalı döküntüler, diş eti kanamaları yapar. Kollajen madde yapımında gereklidir. Ayrıca; kolesterol, amino asit ve steroit hormon yapımında önemli rolleri vardır. Portakal, limon, greyfurt, çilek ve diğer taze sebze ve meyvalarda, maydanoz, kabak, soğan ve domateste bulunur. İhtiyaç olan "C" vitamininin hepsi yiyeceklerden alınmak mecburiyetindedir. Vücutta yapılmaz.
"P" Vitamini Eksikliği:
Dört farklı faktördür. Bunlara "P" vitamini faktörleri de denir. Kanamalı skorbüt tedavisinde "C" vitaminiyle aynı etkiyi gösterirler. Hepsi de vücut direncinin artmasını sağlar ve kılcal damar geçirgenliğini azaltır. Limon, portakal, greyfurt kabuklarında, karaüzüm, frenk üzümü, böğürtlen ve at kestanesinde bulunurlar.
