Trablusgarp'ta çıkan "Vilâyet" gazetesini yönetmekle görevlendirildi (1874). Bir yıl sonra İstanbul'a dönünce bir müddet gazetelerde çalıştı. 1876' da "Sabah" adlı bir gazete çıkardı. "Cezayir-i Bahr-i Sefid" valiliğine tayin edilen Sava Paşa'nın mühürdarı olarak Rodos'a gitti (1877). Yanya'da, Rus seferi dolayısıyla Âbidin Paşa'nın başkanlığında kurulan "sevkiyat-ı askeriye" komisyonunda kâtip olarak çalıştı.
İstanbul'a döndü, Mihran Efendi'nin çıkardığı "Terceman-ı Şark" adlı gazeteye yazar olarak girdi. "Cep kütüphanesi" için küçük kitaplar hazırlandı. "Aile" ve "Hafta" dergilerini çıkardı. Mabeyinde kurulan "Teftiş'i Askeri" komisyonuna önce kâtip sonra da başkâtip oldu (1893). Hayatının sonuna kadar bu vazifede kaldı. Son yıllarında Erenköy'deki köşkünde (mecburi) ikâmete memur edilen Şemseddin Sami, 1904' de İstanbul'da vefat etti.
ESERLERİ :
Şemseddin Sami, bir yandan gazete ve dergilerde yazılarını sürdürürken, diğer yandan roman, tiyatro türünde eserler, dilbilgisi ve öğretici nitelikte kitaplar da yazdı. Türkçe-Fransızca lûgat hazırladı. Osmanlıcanın en geniş ve en güvenilir lûgatını meydana getirdi.
"Taaşşuk-u Talât ve Fıtnat" adlı eseri (1872), Türk edebiyatında "roman" türünün ilk örneği olarak kabul edilir. Romanda; zorla yapılan evliliğin kötü neticeler doğurduğu anlatılır. Konu gerçek hayattan alınmış, ama romantik bir anlayışla işlenmiştir.
Tiyatro eserleri: "Besa yahut ahde vefa (1875)", "Seydi Yahya (1875)", "Gave (1876)".
Tercümeleri: "Tarih-i mücmel-i Fransa (1872)", "Sefiller (1879)", "Robinson (1885)", v.d.
Lûgatları: "Kamus-ı Fransavi (1885)", "Kamus-ül alâm (1888-90)", "Kamus-ı Arabî (1898)", "Kamus-ı Türkî (1899-1900)".
Dilbilgisi kitapları: "Arnavutça gramer (1886)", "Yeni usül elifba-yı Türkî (1900)", "Nev-usül sarf-ı Türkî (1900)", v.d.
Şemseddin Sami, "Orhun yazıtları"nı da Türkçeye çevirmiştir. "Kutadgu bilig" gibi eski Türk edebiyatı kaynak kitapları üzerinde çalıştı, fakat bu konuda hazırladığı kitapları yayınlayamadı. Türkçenin sadeleşmesi üzerinde önemle durdu. Türk edebiyatının yanı sıra, Arnavut edebiyatı açısından da mühim bir yazardır.
