ÇARŞAMBALI ÂRİF BEY (hattat)

TÜRK  hattat, İstanbul'da doğdu (doğum yılı ?). Fatih'in Çarşamba semtinde doğduğu için bu adla meşhur oldu. Küçük yaşta girdiği Maliye nezareti Mektûbî kaleminde "mukabelecilik" derecesine yükseldi. 

"Hat" sanatını çeşitli ustalardan, "sülüs" ve "nesih"i Kazasker Mustafa İzzet'ten, "tâlik"i Sami Efendi ile Melek Paşa'nın torunu Ali Haydar Bey'den öğrendi. 

"Celî sülüs" yazılarda ve "hattı müsenna" tarzında da ustaydı. "Sülüs" ve "nesih" yazısı fazla yoktur. "Tâlik"de başarılı değildir. 

Çarşambalı Ârif Bey, 1892 yılında İstanbul'da vefat etti.

REMZİ OĞUZ ARIK (arkeolog)

TÜRK  arkeolog, siyaset adamı, 1899 yılında Kozan'da (Adana) doğdu. İstanbul Muallim mektebini, 1. Dünya savaşından sonra, Edebiyat Fakültesi "Felsefe" bölümünü bitirdi. 1926' da Fransa'ya gitti. Sorbonne üniversitesinde "arkeoloji" doktorası yaptı. 

1931' de Avrupa'dan döndükten sonra, İstanbul ve Ankara arkeoloji müzelerinde mütehassıs, Etnografya müzesinde müdür olarak çalıştı. 1939' da Dil ve Tarih-Coğrafya fakültesi "arkeoloji" profesörlüğüne geldi.

1950' de Adana milletvekili seçildi. Bağlı bulunduğu partinin bazı fikirlerini beğenmeyerek "Türkiye Köylü Partisi"ni kurdu (1952) ve genel başkanı oldu. Remzi Oğuz Arık, 1954' de geçirdiği bir uçak kazası sebebiyle vefat etti, Ankara'da defnedildi.

Başlıca eserleri : "Alacahöyük Hafriyatı (1937)", "Ankara-Konya, Eskişehir Yazılıkaya Gezileri", "Karaoğlan Kazıları (1938)", "Türkiye'deki Arkeolojik Kazılar", "Türk Müzeciliğine Bir Bakış (1950)", "Coğrafyadan Vatana", "Türk İnkılâbı ve Milliyetçiliğimiz", "İdeal ve İdeoloji".

İON NAE THEODORESCU (şâir)

ROMANYALI  şâir (Tudor Arghezi), 1880 yılında Gorj yakınlarında Oltenia'da doğdu. Lirik şiirlerini şu kitaplarda topladı :  "Çeşitli Sözler (1927)", "Tembellik Çiçekleri (1931)", "Küçük Akşam Kitabı (1939)", "Tahta İkonlar (1930)" ve "Kara Kapı (1930)" adlı eserlerinde, manastırda geçen hayatını ve siyasî hükümlü olarak yattığı cezaevi hâtırâlarını anlattı.

Yer yer farfaraya kaçan zorlu lirizmi, mistik coşkularla beslenir. Karmaşık ve farklı yönlü eserleri; "Küçük Akşam Kitabı", "Mısralar (1936)", "Rondolar ve Çocuk Oyunları (1939)" ile "Cüceler Ülkesi (1947)"nin insana ve toprağa bağlı lirizminden, "İnsanın Balladı (1956)"nın evrensel ve kozmik ilhamına uzanır.

"1907 Köylü Ayaklanması (1956)"nda devrim kahramanlıklarını, "Alacalı Mısralar (1957)", "Benim Güzel Kitabım (1958)", "Yaprak (1963)" ve "Yazılar (1963)" adlı eserlerde de ölümsüz duyguları dile getirdi.

ANTONİA MERCÉ Y LUQUE (dansçı)

İSPANYOL  kadın dansçı ve koreograf (La Argentina), 1888 yılında Buenos Aires'de (Arjantin) doğdu. En ünlü İspanyol tiyatrolarında kazandığı başarılardan sonra 1905' den itibaren Avrupa'da uzun turnelere çıktı. 

1914' de Güney Amerika'ya gitti. 1927' de Paris'deki Champs-Elysées tiyatrosunda, tek bir gitar ve virtüözce çaldığı kastanyetleri eşliğinde verdiği resitalde büyük başarı kazandı. 

1929' da yönettiği İspanyol Balesi topluluğuyla Opéra-Comique tiyatrosunda şu eserleri sahneye koydu :  "Juerga", "Sonatina", "El Contrabandista", "Triana" ve en büyük başarısı olan "El Amor Brujo". Bu eserde Vicente Escudero da rol aldı.

"El Amor Brujo (büyücü aşk)"da büyük başarı kazanan dansları : "La Garterana", "La Fregona", "La Jota Aragonesa" ve "Korku Dansı" oldu.

İspanyol balesini, klâsik bale çerçevesinde geliştirmeye çalışan ilk sanatçıdır. Antonia Mercé y Luque, 1936' da (yaş 48) Bayonne'da (Fransa) öldü.

AİMÉ ARGAND (mucit)

İSVİÇRELİ  mucit, 1755 yılında Cenevre'de doğdu. Eczacı Quinquet'nin adını taşıyan lambaların asıl mucididir. 

Hava akımıyla çalışan ilk camlı ve fitilli lambayı İngiltere'de yaptı (1784). 

Bu lambanın içi boş olan fitili "silindir" biçiminde dokunmuştur. Böylece, yağ lambasından çıkan is önlenmiş ve ışığı daha da artmıştır.

Aimé Argand, 1803' de İngiltere'de öldü.

HÜSEYİN SADEDDİN AREL (bestekâr)

TÜRK  bestekâr ve mûsıkî bilgini, 1880 yılında İstanbul'da doğdu. Anadolu kazaskeri Dardağanzâde Mehmed Emin Efendi'nin oğlu. Hukuk mektebini bitirdi. 

Adliye nezareti mütercimi, mektubî müdürü, deniz ticaret mahkemesi hâkimi (1909), Makedonya vilâyetleri Adliye müfettişi, ceza işleri müdürü, Adliye müsteşarı (1911), Şûrayı Devlet üyesi (1913), Defter-i Hakanî emini (1915), Şûrayı Devlet Tanzimat dairesi reisi oldu.

Şûrayı Devlet kaldırılınca, devlet vazifesinden çekildi. İzmir'de sonra İstanbul'da "avukatlık" yaptı. 1910' da Washington'da toplanan Milletlerarası Hukuk kongresinde Türkiye'yi temsil etti. 

1908' de, 15 günde bir çıkan "Şehbal" adlı lüks dergiyi yayınlamaya başladı. 1939-40' ta aylık "Türklük" kültür dergisini yayınladı (14 nüsha).

Arapça, Farsça, Fransızca, İngilizce, Almancayı bilir, diğer birkaç dili de okuyup anlardı. Hukuk bilgini ve edip olarak da tanınmıştır. 

Mûsıkîye 10 yaşında başladı. Hemen bütün sazları çalmayı öğrendi. 1907-09' da Edgar Manas'dan Batı mûsıkîsine ait bilgiler öğrendi. Devrinin bütün mûsıkî ustalarını tanıdı. Rauf Yekta ve Dr. Suphi Ezgi ile beraber Türk mûsıkîsi ilmi üzerine çalıştı. Bu suretle, 500 yıldan beri âdeta unutulmuş olan Türk mûsıkîsi nazariyatı ortaya çıktı.

İSMAİL GALİP ARCAN (tiyatrocu)

TÜRK  tiyatro oyuncusu, 1893 yılında İstanbul'da doğdu. Askerî rüştiyede okudu. İlk profesyonel oyunu, 1909' da "Dilküşa" tiyatrosunda oynanan "Tabib-i Aşk" tır. 

1914' de Dârülbedayi'ye girdi. Burada oyuncu ve rejisör olarak çalıştı. 1920' de buradan ayrıldı ve 1 sene sonra tekrar döndü. 

Bir ara Paris'e gitti. İstanbul'a dönüşünde (1924); Muhsin Ertuğrul ve Behzat Butak ile kurdukları topluluk ile Şehzâdebaşı "Ferah" tiyatrosunda temsillere başladı.

1925' de Fikret Şâdi'nin "Millî Sahne" grubuyla Anadolu turnesine çıktı. 1926' da yine Dârülbedayi'ye girdi.  İsmail Galip Arcan, 1974' de İstanbul'da vefat etti.

İ. Galip Arcan, aynı zamanda Türk sinemasının ilk oyuncularındandır. 

"Tiyatroda Makyaj (1941)", "Tiyatroda Diksiyon (1947)" adlı iki kitabı, tercümeleri, oyunları, bir de "70' inci Taş" adlı şiir kitabı mevcuttur.

REŞİD RAHMETİ ARAT (dil bilimci)

TÜRK  dil bilgini, 1900 yılında Kazan, Eski Ücüm'de doğdu.  Kuzey Türklerinden ve ilmiye sınıfına (medrese) mensup bir ailedendir. 1913' de Kızılyar'da (Petropavlovsk) rüştiyeyi bitirdi. 

Ortaöğrenim sıralarında, gençlik kuruluşlarına katılarak kültür ve yayın faaliyetine başladı (Hüseyin Abduş ile beraber çıkardığı dergi "Yeşlik Tanı").

1917' de askere alındı, 1919' da yaralı olarak Uzakdoğu'ya nakledildi. 1920' de Harbin'e (Çin) geldi. Burada, Kazan Türklerinin teşkil ettiği koloni içinde lise öğrenimini tamamladı. 

Yine kültür faaliyetine devam etti (arkadaşları ile kurdukları "İl Küngli" derneği, çıkardıkları "Yırak Şark" dergisi).

1922' de yüksek öğrenim için Almanya'ya gitti. Berlin'de Kuzey Türkleriyle edebî ve kültürel çalışmalarını sürdürdü. 1927' de Berlin Üniversitesi "Felsefe Fakültesi"ni bitirdi. Berlin "Şark Dilleri" mektebine "Kuzey Türkçesi" öğretim görevlisi oldu.

TEVFİK RÜŞTÜ ARAS (hekim, siyasetçi, diplomat)

TÜRK  hekim, siyasetçi, diplomat, 1883 yılında Çanakkale'de doğdu. Beyrut tıbbiyesinde okudu. İzmir, Selânik ve İstanbul'da çeşitli sağlık görevlerinde bulundu. "Mütareke"de, Meclis-i Âli-yi Sıhhî üyesi idi. 

1920' de Menteşe (Muğla) milletvekili oldu. Kastamonu İstiklâl mahkemesi üyeliği yaptı. Rusya'nın iç durumunu ve "bolşevizm" uygulamalarını yerinde incelemek üzere Rusya'ya gönderildi. Atatürk'ün emriyle kurulan "Türkiye Komünist Partisi"nin kurucuları arasında bulundu. 

1923-39  yılları arası İzmir milletvekili, 1925-38 arası Dışişleri Bakanı oldu. 1939' da Londra büyükelçiliğine gönderildi ve  3, 5  sene bu görevde kaldı. 1952-59 yıllarında Türkiye İş Bankası yönetim kurulu başkanlığında bulundu.

ARAP CAMİİ

İSTANBUL'da  Galata semtinde camii, büyüklüğü sebebiyle "Cami-i Kebir" de denilir. Emevî ordu kumandanlarından Müslime bin Abdülmelik'in İstanbul'u aldığı zaman yaptırdığı sanılmaktadır (717).

Bizanslılar şehri ellerine geçirince, bazı ilâvelerle camiyi kiliseye çevirdiler. 4. Haçlı seferi sırasında da Latinler İstanbul'u alınca camii, St. Hyacinthus ve Dominicus rahiplerine verilmişti (1232). Cenevizliler binaya "Saint-Dominicus" derlerdi. 

Yapı, saf Müslüman sanatı özellikleri taşımaz. Roma ve gotik tarzda pencere ve sütûn başlıkları vardır. Ortaçağdaki çan kulelerine benzeyen ve içinde çan iskelesinin konulduğu delikler bulunan minare,  Suriye'nin Şam şehrindeki Emevîye Camii'nin minarelerini andırır.

Pencere sütûn başlıklarındaki put ve kapı silmeleri, minarenin üst kısmını, Bizans ve Latinler'in yaptığını gösterir. Mihrabın gotik kemer ve pencereleri Latin devrine aittir. Türklere has kısım, sahın ile yanlardır.

2. Bayezid zamanında, İspanya'daki Benî Ahmer devletinin yıkılmasıyla İstanbul'a gelen Araplar, yapıyı Dominikenler'den alarak yenilediler ve "Arap Camii" adını verdiler.

2, Mahmud'un annesi camiyi tamir ettirdi (1808). Daha sonraki bir tamirde, döşemeden çıkan Latin mezar taşları müzeye taşındı (1913). Mihrap kısmından da freskler çıktı. 

JÁNOS ARANY (şâir)

MACAR  şâiri, 1817 yılında Nagyszalonta'da doğdu. Yoksul bir ailenin çocuğuydu. Hayatını; gezgin oyuncu, öğretmen ve belediyede küçük bir memur olarak kazandı. Sonunda kendini şiire verdi.

"Kaybedilen Anayasa (1843)" adlı eseriyle yazarlık mesleğine girdi. 4 yıl sonra, "Toldi" adlı 3 bölümlük destanının 1. kısmıyla "Kisfaludy" derneği ödülünü kazandı. 

1848' de Kurtuluş savaşına katıldı. 1851' den sonra Nagykörös lisesinde öğretmen, 1859' da Macar İlimler akademisi üyesi ve 1865' de Genel sekreteri oldu. 

Deyiş ve öz bakımından kusursuz olan baladlarından (Balladak, 1853-77) dolayı kendisine "Baladlar Shakespeare'i" adı verildi. 

Ayrıca, Shakespeare ve  Aristophanes'den yaptığı çevirilerden başka; "Deli İstok (1850-73)" ve "Buda'nın Ölümü (1864)" adlı anlatı şiirleri yazdı.

Bugün, Macar edebiyatının ana eserlerinden biri sayılan "Toldi" destanını, 1879' da bitirdi. 

Oğlu Lazslo (1844 - 1898) da şiirler ve halk hikâyeleri yazdı. János Arany, 1882' de Budapeşte'de öldü.

İLHAN ARAKON (film yapımcısı)

TÜRK  kameraman ve film yapımcısı, 1916 yılında Edirne'de doğdu. Feyziye (Işık) lisesini bitirdi, sonra da Güzel Sanatlar akademisi "mimarlık" bölümüne bir süre devam etti.

1940 yılında arkadaşlarıyla beraber Türkiye'nin ilk fotoğraf sergisini açtı. 1944' de "Yeşilçam"da film hayatına adım attı.

Kameraman olarak çok sayıda film çekti. Birçok belge filmi hazırladı. 1956 yılında A.D.S. Haberler ajansı hissedar ve müdürü oldu.

1975' de İstanbul Güzel Sanatlar akademisi "sinema-tv" bölümünde öğretim görevlisi olarak çalıştı. 1997' de "onursal profesör" unvanı verilen İlhan Arakon, 2006' da İstanbul'da vefat etti.

LOUİS ARAGON (yazar)

FRANSIZ  yazar, 1897 yılında Paris'de doğdu. Gerçeküstücülüğün başlıca öncülerinden. André Breton ve Philippe Soupault ile beraber "Littérature" adlı dergiyi kurdu (1919). 

"Sevinç Ateşi", "Sonsuz Devinim" adlı şiir kitapları yanında, "Anicet ou le Panorama (1921)" ile, başşehrin "şaşırtıcı günlük" hayatını arayan bir adamın hikâyesi olan "Paris Köylüsü" adlı romanları yazdı. 

Komünist partisine girerek bir müddet SSCB de kaldı. Sonra "Bâle Çanları" ile "Kibar Semtler" adında 2 roman yayınladı. Bu eserlerde; 20. yy. başlarındaki Fransız toplumu, "savaşçı bir marksist" bakışıyla anlatılmakta ve tarihî kişiler yanında hayâlî kişiler de yer almaktadır.

2. Dünya savaşı, Aragon'un siyasî görüşlerini doğruladı : "İmparatorluk Gezginleri", "Aurélien" ve "Komünistler" adlı romanlarında; kişisel ayaklanma, işçi sınıfının hak isteklerine dönüşür. "Kutsal Hafta" adlı roman, tarihî bir konunun geniş kapsamlı bir tablosudur.

FRANÇOİS ARAGO (astronom, fizikçi)

FRANSIZ  astronom, fizikçi ve siyaset adamı, 1786 yılında Roussillon'da doğdu. 17 yaşında "politeknik" okuluna girdi. Boylam dairesi sekreterliğine ve yerküre meridyen yayı ölçümünde vazifeli Biot'nun yardımcılığına getirildi (1806).

1807' de Biot, en önemli kısmını (Balear adalarına kadar) bitirdiği çalışmalarının tamamlanmasını Arago'ya bıraktı. Dönüşünde 23 yaşındaki Arago'yu, İlimler Akademisi aslî üyeliğine aldı. Politeknik okulunda "analiz ve jeodezi" profesörü olarak 20 yıl kaldı. Rasathane müdürlüğü sırasında orada meşhur "astronomi" derslerini verdi. 

Fizikte, farklı alanlarda çalıştı. Optikte "dalga teorisini" kabul etti ve yaydı. Biot ile beraber, havanın ve birçok gazın "kırılma indisi"ni ölçtü. 1811' de quartz kristalindeki "döner kutuplanma" olayını ve Fresnel'in daha sonra teorisini yapacağı "kromatik kutuplanma"yı keşfetti. Yıldız pırıldamalarını "girişimler" prensibinden hareketle açıkladı. 

Gezegenlerin çaplarını, çevrelerindeki ışın saçımı etkisini gidererek doğru olarak ölçtü. 1840' da güneş kromosferini keşfetti.