YILAN AKBABASI (hayvan)

İNCE  uzun gövdeli büyük bir kuş (uzunluğu 1,15 metre). Tüyleri gri, siyah ve beyazdır. Başında ince, uzun bir tepelik bulunur. "Gündüz yırtıcıları" takımından, "yılanakbabasıgiller" familyasındandır. 

Yılan akbabası (sagittarius serpentarius), tuhaf görünüşlü yırtıcı kuşlardan biridir. Bacakları çok uzun, parmakları kısa, tırnakları zayıftır. Bu haliyle, uzun kuyruklu bir bataklık kuşuna benzer. 

Afrika step ve savanlarında, yerde yaşar. Yuvasını alçak bir ağaca yapar. Özellikle yılanlarla beslenir.

SUUT KEMAL YETKİN (yazar)

TÜRK  yazar, 1903 yılında Urfa'da doğdu. Felsefe dalındaki yükseköğrenimini Fransa'da tamamladı. Ankara Dil ve Tarih Coğrafya fakültesinde görev aldı. Millî Eğitim bakanlığı Güzel Sanatlar Genel müdürlüğü görevinde bulundu. 1942' de profesör oldu.

Urfa milletvekilliği (1942-50), İlâhiyat fakültesinde profesörlük yaptı, Ankara üniversitesi rektörü oldu. Misafir profesör olarak Amerika'ya gitti (1964). Ankara Üniversitesi Eğitim fakültesinde görev aldı. 

Yazı hayatına "Suut Saffet" adıyla şiir yazarak (1921) başlayan Suut Kemal, Paris dönüşü; estetik, sanat, felsefe, resim ve İslâm sanatları konularındaki yazılarının yanı sıra deneme yazarlığıyla da tanındı. Suut Kemal Yetkin, 1980' de Ankara'da vefat etti.

Eserleri : "Şi'ri Leyal", "Estetik", "Metafizik", "Büyük Mustaripler", "Sanat Felsefesi", "Filozofi ve Sanat", "Ahmed Haşim ve Sembolizm", "Edebî Meslekler", "Edebiyat Konuşmaları", "Sanat Meseleleri", "Leonardo da Vinci'nin Sanatı", "Edebiyat Üzerine", "İslâm Mimarîsi", "Büyük Ressamlar", "Günlerin Götürdüğü", "Düş'ün Payı", "Şiir Üzerine Düşünceler". 

YEŞİM (kıymetli taş)

YEŞİM,  açık yeşil ve pembe renkli, kolay işlenir değerli taş. "Yeşimtaşı" da denilir. Yeşim, eski çağlardan beri bilinir. Böbrek hastalıklarını iyileştirdiğine inanılır ve ayrıca nazarlık olarak kullanılırdı. 

Çinliler, bugünden  3000 yıl kadar evvel, yeşimi taşların en kıymetlisi saydıkları ve bu taşın kötü ruhları uzaklaştırdığına inandıkları için, Tao'culuğun dinî törenlerinde kullandılar. Bu taştan yapılan bazı eşyalar, çeşitli sembolleri ifade ediyordu; ortası delik, yassı ve yuvarlak bir yeşim olan "pi" göğü, bir küp içine gömülü silindir şeklindeki "ts'vog" da yeri temsil ederdi.

Yeşime, yine dinî kaygıyla çeşitli şekiller verildi; ejderha, kaplan, kelebek, yarasa, ağustos böceği, kuş v.b. Daha sonraları, yeşimden yapılan küçük heykelcikler, biblolar ve buhur kabları moda oldu.

YENGEÇ (hayvan)

BRACHYURA  takımından on ayaklı kabukluların çoğuna "yengeç" adı verilir. Genel olarak karın kısmı körelmiş ve başlı göğsün altına tamamen kıvrılmış olan, kabuklu on ayaklı hayvanlardır (dörtgen yengeçler, değirmi yengeçler, üçgen yengeçler vb.).

Yengecin en çok bilinen türü "pavurya"dır. Bu yengeç Kuzey denizinde ve Atlantik'te çok yaygın, Akdeniz'de seyrektir. Genişliği bazen 30 cm'yi ağırlığı ise 6 kg'ı bulur. Avrupa ve Türkiye kıyılarının dev yengeci budur. Büyük ölçüde avcılığı yapılır. 

Kıyı yengecine "çağanoz" denir. Portunidae familyasındandır. Kuzey yarımküre ve Akdeniz'de pek yaygın olan bu yengecin boyu asla 6 cm'yi geçmez. 

Diğer başka yengeç türleri de; "palmiye yengeçleri", "deniz örümcekleri", "kara yengeçleri", "tatlısu yengeçleri", "midye yengeçleri" vb. dir. 

Kabuğunun altında hemen hemen kapalı bulunan solungaç boşluğu sayesinde yengeçler, su dışında uzun müddet yaşayabilir, hattâ bazı türleri yetişkin iken tamamen karada yaşar, ancak yumurtlama zamanı suya girer.

Yengeçlerin birçoğu, başlıgöğüslerinin genişliğinden dolayı "yan yan" yürümek zorundadır. Gözleri saplı ve çok hareketli olduğu için gidecekleri yönü görür. Çağanoz gibi bazı yengeçler, arkadaki hareket ayaklarının palet gibi geniş olması sayesinde yüzebilir.

Yengeçlerin hepsi yırtıcı etçil hayvanlardır. Ellerine ne geçerse, çoğunda pek korkunç olan kıskaçların da yardımıyla parçalayıp yer. Bazıları kamuflaja girer, kabuğunun üzeri yosun şekilleriyle kaplanır. Bazıları da çakıl taşı gibi hareketsiz kalır.

YEDİGÖLLER (millî park)

BOLU' nun 42 km kuzeyinde dördü daimî, üçü ise çoğu kez yaz aylarında kuruyan yedi göle verilen isim. 

1965 yılından beri, 550 hektar genişliğindeki bu ormanlık saha millî park haline getirilmiştir. Göller arasında; en büyüğü 22,5 dekar (22500 m2) yüzey alanıyla "Büyükgöl"dür. "Deringöl", "Sazlıgöl", "Nazlıgöl" adlarını taşıyan göller daha küçüktür. 

Göllerin çevresi iğne yapraklı ve yayvan yapraklı ormanlarla kuşatılmıştır. İnsanın içini açan, ruhunu ferahlatan, yaz turizmine uygun bir bölgedir. Bu ormanlarda aynı zamanda çeşitli av hayvanları olduğundan, Yedigöller av meraklıları tarafından da sık ziyaret edilen bir yer haline gelmiştir.  

MEHMED BEHÇET YAZAR (şâir)

TÜRK  şâiri, 1890 yılında Halep'de (Suriye) doğdu. Edebiyat ve tarih üstüne çeşitli araştırmaları vardır. 

Beyrut, Kastamonu ve  İstanbul'da bazı liselerde edebiyat öğretmenliği yapan Mehmed Behçet Yazar, 1980' de İstanbul'da öldü.

Bazı eserleri : "Erganun (şiirler)", "Buhurdan (mensur şiirler)", "Genç Şâirlerimiz ve Eserleri (edebiyat incelemesi)", "Genç Romancılarımız ve Eserleri (inceleme)", "Edebiyatçılarımız ve Türk Edebiyatı (anket-antoloji)", "Yumak (şiirler)". 

YASEMİN (çiçek)

YASEMİN,  kokulu, beyaz veya sarı, nadiren pembe çiçekli ağaççık. Zeytingiller familyasındandır, türlerinin çoğu tırmanıcıdır. 

Batı Avrupa'nın birçok yerinde, Cezayir, İtalya, Sicilya, Calabria, Mısır, Filistin ve Suriye'de koku elde etmek için yetiştirilir. 

Yaseminden çıkarılan kokular, parfüm sanayiinde en güzel kokuların yapılmasını sağlar.

AHMET EMİN YALMAN (gazeteci)

TÜRK  gazeteci, 1888 yılında Selânik'te doğdu. İlköğrenimini Feyzi Sıbyanda, ortaöğrenimini Selânik Askerî rüştiyesinde yaptı. Beyoğlu Alman Lisesini bitirdi (1907). Babıâli Tercüme odasında çalıştı (1907-09). New York Columbia üniversitesini felsefe doktoru olarak bitirdi. 

Dârülfünunda, içtimaiyat (sosyoloji) müderris muavini (1914-16), Mülkiye mektebinde istatistik müderrisi oldu. Damat Ferit hükümeti tarafından Kütahya'ya, İngilizler tarafından Malta'ya sürüldü. 1922' de Türkiye'ye döndü. 

1923' de Ahmed Şükrü ve Enis Tahsin ile "Vatan" gazetesini kurdu. "Kaynak" adlı haftalık bir gazete yayınladı (1936). Türk komisyonu üyesi olarak New York sergisi neşriyat müdürlüğü yaptı (1938). 1940' da "Vatan" gazetesini tekrar çıkardı ve 1960' a kadar başyazarlığını yaptı. 1959' da bu gazetede yayınlanan yazılar sebebiyle 15 ay hapse mahkûm oldu. 

"Hürvatan" gazetesini çıkardı (1960-62). Basına yaptığı hizmetlerden dolayı California ve Georgia üniversiteleri tarafından kendisine altın plaka "üstün cesaret armağanı" verildi. Ahmet Emin Yalman, 1973' de İstanbul'da vefat etti. 

Eserleri : "Die Türkei", "Turkey in the World War", "Gerçekleşen Rüya", "Havalarda 50.000 km", "Naziliğin İç Yüzü", "Yarının Türkiye'sine Seyahat", "San Francisco'da Neler Gördüm", "Turkey in my Time", "Yakın Tarihte Gördüklerim ve Geçirdiklerim".

YABANARISI (böcek)

YABANARISI  yeryüzünde özellikle Kuzey yarımkürede (ılıman ve soğuk bölgelerde) yaygın, iğneli ve zarkanatlı böcekdir. Göz alıcı parlak renklidir. Gözüpek olan bu arının sokması korkunçtur, ama yuvaları tehdit edilmedikçe veya savunma durumunda kalmadıkça saldırmaz.

Yabanarılarının yaşama şekli balarılarınınkine benzer, fakat bunlar oğul vermez, yuvalarında yiyecek bulunmaz ve yalnız ana arı kışın yaşar. Yabanarısı böcekleri avlayarak beslenir. Ayrıca, çatlak zedeli meyvelere, etlere ve bütün yiyeceklere hattâ öldürüp ballarını yemek için balarılarına dahi saldırır. Bu saldırı bazen balarısı katliamına bile dönüşür.

İşçi yabanarıları ezilmiş hayvansal maddelerden yaptıkları bir bulamaçla günü gününe kurtçukları beslerler. Bazı yabanarıları yere yuva yapar, bazıları ağaçlara asılı yuva yapar. Yabanarısının en büyüğüne "eşekarısı" denir.

HÜSEYİN CAHİD YALÇIN (yazar)

TÜRK  yazar, 1874 yılında Balıkesir'de doğdu. İlköğrenimini Serez'de yaptı. İstanbul'da Mekteb-i Mülkiyeden mezun oldu (1896). Bir müddet Maarif nezaretinde çalıştı. Vefa idadîsi müdür yardımcılığı, Mercan idadîsi müdürlüğü yaptı. 

1908' den sonra Tevfik Fikret ile beraber "Tanin" gazetesini kurdu. İstanbul mebusu, Meclis-i Mebusan reisi, Düyunu Umumîye dayinler vekili oldu. İstanbul'un işgâli sırasında, İngilizler tarafından Malta'ya sürüldü (1919-22). Dönüşünde "Tanin"i tekrar çıkardı (1922-25). 

Siyasî sebeplerle 1,5 sene Çorum'da sürgün kaldı. İstanbul'a dönünce "Fikir Hareketleri" dergisini çıkardı. İstanbul ve Kars milletvekilliği yaptı. 1948' den beri sürdürdüğü "Ulus" gazetesi başyazarlığı görevindeyken 1957' de İstanbul'da vefat etti.

İdadî öğrenciliği sırasında "Nadide" adlı bir roman yazan Hüseyin Cahid, "Serveti Fünun" dergisinde yayınladığı hikâye, roman ve tenkît yazılarıyla ün kazandı. Eski edebiyata karşı yeni edebiyatı, Doğu kültürüne karşı Batı kültürünü savundu. "Edebiyatı Cedide" akımına yapılan saldırılara karşı, bu akımı savundu. 

1901' de Fransızcadan çevirdiği bir makaleden dolayı "Serveti Fünün" dergisinin kapatılması üzerine, diğer arkadaşlarıyla beraber yazı yazmayı bıraktı. 1908 Meşrutiyetinden sonra, siyaset yazarlığına geçti. Eserlerini gerçekçi bir görüşle yazan Hüseyin Cahid, iç ve dış gözleme önem verir. Hikâye, roman ve şiirlerinin dışında süssüz ve yapmacıksız bir dil kullanır.

Eserleri : "Nadide", "Hayat-ı Muhayyel", "Hayâl İçinde", "Hayat-ı Hakikiye Sahneleri", "Kavgalarım", "Niçin Aldatırlar", "Edebî Hatıralar", "Talat Paşa", "Seçme Makaleler". 

Ayrıca; İngilizce, İtalyanca ve Fransızcadan çevirdiği yüzlerce eseri; "Oğlumun Kütüphanesi" genel başlığıyla yayınladı.    

KONRAD WİTZ (ressam)

ALMAN ressam, 1400 yılına doğru Rottweil'de doğdu. 1431' de geldiği Basel'de "Kurtuluş Aynası Çokkanatlısı"nı yaptı (1435). Birbirinden ayrılan levhalar farklı (Basel, Dijon, Berlin-Dahlem) müzelerdedir. Cenevre'de Saint Pierre katedrali için "Aziz Petrus Sunakarkalığı"nı yaptı (1443). Levhaları birbirinden ayrılan bu eserin "Mucizevî Balık Avı" levhası Cenevre Sanat ve Tarih müzesindedir. 

Şüphe olmaksızın 20 kadar tablo kendisine atfedilir. Flaman resmini de iyi tanıdığı anlaşılan sanatçı Ortaçağ resmine birtakım yenilikler getirdi. Konrad Witz, 1455' e doğru Basel veya Cenevre'de öldü.

Konrad Witz  -  Mucizevî Balık Avı  (1443)

JAMES ABBOTT MAC NEİLL WHİSTLER (ressam)

AMERİKALI  ressam ve gravürcü, 1834 yılında Lowell, Massachusetts'de doğdu. 1855' de Paris'e giderek Gleyre'in atölyesinde çalıştı. 1863' de yaptığı "Beyazlı Genç Kız" ve 1867' de sergilediği "Porselen Ülkesinin Prensesi", "Piyano" ve "Donmuş Thames" adlı eserleriyle ün kazandı. Bir müddet İngiltere'de kalarak bazı ofortlar yaptı. 

Bundan sonra portreleri artık iki adla anılmaya başlandı: "Kadın Portresi" veya "Annesinin Portresi", "Kurşunî ve Pembeli Ahenk", "Yeşil ve Mor", "Siyah ve Altın Sarısı", "Kurşunî ve Yeşil (Okyanus)" gibi. Bu usulünü dekorasyona da uyguladı. 

Whistler'in şahsî özellikleriyle dikkat çeken portrelerini birçok Amerikalı ressam taklit etti. Whistler, 1903' de Londra'da öldü.

James Abbott Mac Neill Whistler  
"Eski Battersea Köprüsü"

ROGER WİLD (ressam)

FRANSIZ  ressam ve desinatör, 1894 yılında Lozan'da (İsviçre) doğdu. Mallarmé, Baudelaire, Victor Hugo ve Balzac'ın eserlerini resimledi. Paris Güzel Sanatlar müzesinde, Cabinet des Estampes'ta, Bourbon sarayında, Opéra müzesinde, İle-de-France müzesinde eserleri vardır.

1967' de, Paris'te eski ve yeni tablolarını biraraya getiren "Yarım Asırlık Portreler" adlı bir sergi düzenledi. Roger Wild, 1987' de (yaş 93) Athie'de (Fransa) öldü.

Roger Wild  -  Maja

ANTOİNE WATTEAU (ressam)

FRANSIZ  ressam, 1684 yılında Valenciennes'de doğdu. Ressam Albert Gerin'den ders aldı, ustasının ölümü üzerine Paris'e gitti (1702). Dinî tablo tacirleri hesabına çalıştıktan sonra Gillot'nun atölyesine girdi (1706). 2 yıl sonra arabesk ressam Claude Audran'ın atölyesine geçti.

Roma Büyük ödülü yarışmasında (1709) başarısızlığa uğradıktan sonra, "Birliklerin Hareketi" tablosunu satmayı başardı. Malplaquet savaşından kaçanlarla ve askerlerle dolup taşan Valenciennes'e döndü. Ordugâhlarda ve meyhanelerde dolaşarak krokiler çizdi. 

Hasta ve üzgün olarak Paris'e dönünce, maliyeci Pierre Crozat için "Mevsimler"i gösteren dörtlüsünü çizdi. Crozat'ın konağındaki eğlencelerde; Rubens, Tiziano, Veronese, genç kadın ve soylularla tanıştı. 1717' de "Kythera Adasına Gitmek İçin Vapura Biniş" adlı tablosuyla kraliyet akademisine alındı. Dostlarının birkaç portresini ve birkaç "nü" yaptı, fakat dehasını özellikle kompozisyonlarında gösterdi.

Verem hastalığına yakalandığı için 1719' da tedavi maksadıyla Londra'ya gitti, fakat ertesi yıl eskisinden daha kötü bir durumda döndü. Sanatını yapmaya devam etti. Flaman ve Venedik ustalarının sırrını çözen Watteau, dostu Gersaint için ölüm döşeğindeyken "Gersaint'in Alâmeti" adlı tabloyu yaptı ve 1721' de (yaş 37), 12 yıldan kısa süre içinde yapılmış pek çok eser bırakarak Nogent-sur-Marne'da öldü.

Başlıca eserleri : "Parkta Toplantı", "Kayıtsız", "Finette", "Jupiter ve Antiope", "Paris'in Yargısı", "Silâhı Alınmış Aşk", "Endişeli Âşık Kadın", "Pater'in Portresi", "Arlequin ve Colombine", "Müzik Dersi", "Aile Konseri", "Kır Eğlenceleri", "Ay Randevusu", "Sürpriz", "Hayatın Güzellikleri", "Venedik Eğlenceleri", "Müfrezenin Molası", "Alaya Katılmaya Giden Asker", "Théatre-Français'de Aşk", "Théatre İtalien'de Aşk", "Aşk Dersi", "Kır Toplantısı", "Uçan Ordugâh", "Savaş Dinlenmeleri", "Evlenme Sözleşmesi" vb.

Antoine Watteau  -  Tökezleme (detay)

ANDREW WARHOLA (ressam)

AMERİKALI  ressam (Andy Warhol), 1927 yılında Philadelphia'da doğdu. "Pop-art"ın başlıca temsilcilerinden biriydi. Serigrafi yöntemiyle; tuval, kağıt, kumaş üzerine ünlü kişilerin, birtakım nesnelerin resimlerini ve çocuklara yönelik ilüstrasyonları aktardı. Tekrarlı aktarmalarla da "imge içinde imgeler" elde etti. Andrew Warhola, 1987' de New York' da öldü.

Bazı eserleri : "Campbell Çorba Kutusu", "Marilyn Monroe", "Liz Taylor", "Elektrikli Sandalye", "Çocuk Resimleri", "Candy Bars", "Büroda Portreler", Uyku", "Chelsea Kızları" vd. 

Andrew Warhola  -  Marilyn  (1962)

ÉDOUARD VUİLLARD (ressam)

FRANSIZ  ressam, 1868 yılında Cuiseaux, Saône-et-Loire'da doğdu. Paris'te liseye giderken Maurice Denis, Lugné-Poe ve Pierre Veber ile dostluk kurdu. 1883' de dul kalan annesi, bir apartman dairesinde küçük bir terzi atölyesi açtı. Vuillard annesinin ölümüne kadar (1929) onunla beraber yaşadı ve orada zarif ve samimiyet dolu resimler çizmeye başladı. Hiç evlenmeyen ressam, eserlerinin çoğunu bu ortamda yaptı.

Gobelins okulunda gece derslerini takip etti. 1888' de Güzel Sanatlar Millî yüksek okuluna alındı (Gérôme'un atölyesi), fakat aynı yıl oradan ayrıldı ve Julien Akademisine girdi. Burada Paul Sérusier'den resimde sembolizmin ilkelerini öğrendi. 

Bonnard, Roussel, Maurice Denis, İbels, Ranson vd. ile "Nabi" grubunu kurdu. Vuillard bu sıralarda parlak ve canlı renklere yöneldi (Yatakta). Dekoratif sanatlarla da ilgilendi (paravanlar, mobilyalar, vitraylar, halılar, seramikler, kitaplar), resimlerinde tutkallı boya, yağlıboya ve pastel kullandı. 

"Revue Blanche" dergisinin bürolarında ve Le Barc de Boutteville'in bürosunda arkadaşlarıyla beraber ilk sergilerini açtı (1892-95). Resimlerinde yavaş yavaş Gauguin'den uzaklaşarak Claude Monet ve Degas'ya yaklaşan Édouard Vuillard, 1940' da La Baule'da öldü.

Bazı eserleri : "Salatalı Natürmort", "Kendi Portresi", "Uyku", "Dırdırcı Kadın", "Parklar", "Mallarmé'in Valvins'deki Evi", "Irmak Salcısı", "Yemekten Sonra", "Sabah Kahvaltısı", "Felix Vallotton Atelyesinde", "Etang-la-Ville'den Peyzaj", "Çiçek Vazosu", "Claude Bernheim de Villers", "Suzanne Després", "Thadée Natanson", "Kırmızı Yemek Salonu", "Ev İçi", "Kütüphane", "Nergis Buketi", "Arthur Fontaine", "Madam Vaquez", "Genevieve Bernheim de Villers", "Henri Xavier Fontaine", "Madam Bénard", "Anna de Noailles Portre Eskizi", "Boulogne Ormanında Bir Yol", "Sacré-Coeur", "Clayes'de Su Deposu".

Ayrıca; Dr. Vaquez'nin dairesi, Champ-Elysées tiyatrosu, Cenevre'deki S.D.N. sarayı için yaptığı duvar süslemeleri de vardır.

Édouard Vuillard  -  Bonnard'ın portresi için taslak