DOĞAN ONAT (opera sanatçısı)

TÜRK opera sanatçısı, 1927 yılında Edirne'de doğdu. Ankara Devlet Konservatuarı opera bölümünü bitirdi. 1951' den itibaren Ankara Devlet operasında çalıştı. 1958' de Belçika Kraliyet operasında sahneye çıktı. Fransa ve İtalya'da temsiller verdi. Doğan Onat, 2012' de İstanbul'da öldü.

Rol aldığı başlıca operalar: Lucia di Lammermoor (1953), Tosca (1955), La Traviata (1955), Don Pasquale (1956), Rigoletto (1957), La Bohème (1957), Satılmış Nişanlı (1957), Cavelleria Rusticana (1958), Fakir Talebe (1958), Aida (1959), İl Trovatore (1959), Van Gogh (1959), Turandot (1960), Madam Butterfly (1960), Saraydan Kız Kaçırma (1960), Manon (1961), Sevil Berberi (1965).

BACAKTA YAŞLILIK YARALARI

ÇOĞUNLUKLA bacak derisinde yerleşen, cerahat yapıcı bakterilerin yol açtığı iltihaplı duruma "ektima" denilir. Genellikle yaşlılık sebebiyle, enfeksiyonlara karşı savunma mekanizmaları zayıflamış veya uzun süreli hastalıklar yüzünden zayıf düşmüş kişilerde görülür. Bacaklarda sık görülen dolaşım bozuklukları ve deri direncini azaltan bozukluklar ektimanın ortaya çıkışını kolaylaştırır.

Ektima küçük kabarcıklar şeklinde başlar, bunlar sonra püstüle ve kabuğa dönüşür. Derinin derin tabakaları da iltihaba yakalanır. Kabuk düştüğünde tabanı cerahatli bir yara kalır. Bu yara bir nedbe bırakarak iyileşebilir veya ağır doku bozukluklarına yol açarak yayılabilir.

OLTOS, eser-biyografi

ATTİKE'Lİ vazo ressamı, Mö 6. yy' da yaşadı. Çömlekçi Euksitheos hesabına çalıştı. Keskin çizgili ve hareketli desenleriyle dikkat çeken kupalar yaptı. "kırmızı figür" üslûbunun ilk temsilcilerindendir.

Oltos  -  Vazo resminden detay

ORGAN BAŞKA YERDE

BEBEĞİN anne karnında gelişimi sırasında bir organ, organ parçası veya bir dokunun ait olduğu yerin dışında gelişmesine "ektopi" denilir. En sık görüldüğü organlar böbrekler ve erbezleridir. Bu organlar, normal şartlarda da gelişimlerinin başka safhalarında yer değiştirirler.

Dalak dokusu, böbreküstü bezi dokusu, pankreas dokusu, mide mukozası adacıkları ve farklı başka tip dokular da olması gereken yerlerinde olmayabilirler.

CLAES OLDENBURG, eser-biyografi

İSVEÇ'Lİ heykeltraş ve ressam, 1929 yılında Stockholm'da doğdu. 1960' a doğru Amerikan "pop-art" akımı temsilcilerinden biri oldu. "Soft sculptures" adını verdiği heykellerinde; yiyecekler, mobilyalar, sıhhî gereçler vb. gerçek nesneleri temel alarak, bunları gerçek boyutlarında veya büyülterek, farklı şekil ve anlamlarda yansıttı.

Claes Oldenburg  -  Lavabo  (1966)

DIŞA DÖNEN ALT GÖZKAPAĞI

ALT gözkapağı kenarının dışarı doğru dönmesine "ektropiyon" denilir. Buna bağlı olarak gözkapağının iç yüzeyini örten konjunktiva dışarı çıkar. Yaşlılarda, kronik konjunktiva enfeksiyonları ve gözkapağının yuvarlak kasındaki gerginlik kaybı sebebiyle sık görülür.

Gözyaşının gözyaşı yollarına doğru akışında bozukluk varsa, sürekli dışarı taşarak yanağa akar. Kâfi ölçüde korunamayan konjunktiva ve saydamtabaka kolayca enfeksiyon kapar.

METİN OKTAY (futbolcu)

TÜRK futbolcusu, 1936 yılında İzmir'de doğdu. Futbola İzmir'de başladı. "Damlacık" adlı mahalle kulübünden "Yün Mensucat" kulübüne geçti (1954). İzmir genç karmasına, sonra genç millî takıma seçildi. 1955' de İzmirspor kulübüne, 1956' da Galatasaray kulübüne girdi.

Oktay, 1961-62 yılında İtalya'nın Palermo takımında oynadı. Türkiye'ye dönüşünde tekrar Galatasaray'a geldi. Sert ve isabetli şutlarıyla 10 sene "gol kralı" oldu. 25 defadan çok millî olduğu için Futbol Federasyonu tarafından kendisine gümüş madalya verildi. Şöhretten sıkılan, mütevazi bir kişiliyete sahipti. 1969 yılında futbolu bıraktı. Antrenörlük ve futbol yorumculuğu yapan Metin Oktay, 1991' de ( yaş 55) bir trafik kazası neticesinde İstanbul'da vefat etti.

ELEKTROKARDİOGRAM (EKG)

KALBİN çalışması esnasında meydana gelen elektriksel voltaj değişimlerinin milimetrik kâğıda grafik şeklinde kaydedilmesine "elektrokardiogram" denilir. Kalbin her kasılması, elektrokardiogramda belirli özellikleri olan bir dalga şeklinde görülür.

Bu dalgaların boyunun, genişliğinin, aralarındaki mesafenin incelenmesiyle birçok kalp hastalığının teşhisine yönelik değerli bilgiler elde edilir.

RİCHARD OELZE, eser-biyografi

ALMAN ressam, 1900 yılında Magdeburg'da doğdu. Bauhaus'da öğrenim gördü (1921-26). Sonra Paris'de kaldı (1932-36). Gerçeküstücülerle (surrealistlerle) bağlantı kurdu. Frotaj (kazıntı) ve çıkartmalarında fantastik manzaralar yaptı (Gece  1949). Richard Oelze, 1980' de Aerzen'de öldü.

Richard Oelze  -  Bekleyiş  (1985)

ELEKTROLİTLER NEYE YARAR?

KAN ve hücre içi organik sıvılarda çözünmüş olarak bulunan tuzlara "elektrolit" denilir. Elektrolitler, hücrelerin temel işlevlerini düzenler. Ozmotik basıncın düzenlenmesinde genel olarak tüm elektrolitler görev üstlenir.

Hücre zarı potansiyelinin dengede tutulmasında, sodyum, potasyum ve klor; kan PH' ının düzenlenmesinde ise bikarbonat ve fosfatlar önemli vazife üstlenirler.

RUDOLF NUREYEV (balet)

SOVYET asıllı dansçı ve koreograf, 1938 yılında İrkutsk bölgesinde doğdu. Leningrad'daki Kirov tiyatro okuluna girdi (1955), topluluğun yıldız dansçısı oldu. Kirov balesinin bir Paris turnesinde topluluktan ayrıldı (1961).

Önce Cuevas markisinin "İnternational Ballet"sinde çalıştı. 1962' de İngiliz Kraliyet Balesi'ne geçti. Başta Margot Fonteyn olmak üzere en büyük dans yıldızlarının partöneri oldu. 1964' de Nijinski ödülünü aldı. "Marguerite ve Armand", "Romeo ve Juliet","Kayıp Cennet" balelerinde oynadı. Ayrıca televizyon için, "Genç adam ve ölüm" adlı filmi çevirdi (1966).

Bayadère (1963), Kuğu Gölü, Raymonda (1965) balelerini yeniden sahneye koydu. Tancredi e Clorinda, Don Kişot (1966), Manfred (1978), Fındıkkıran (1980) balelerinin koreografilerini düzenledi.

1983' de Paris Opera Balesi'nin, 1989' da da Palais Garnier'nin sanat yönetmeni olan Rudolf Nureyev, 1993' de (yaş 55) Fransa'da öldü.

EMBOLİ ÖLÜMCÜL OLABİLİR

KİMYASAL yapısı kandan farklı olan, kanda çözünmeyen ve kan dolaşımıyla taşınarak bir damarı tıkayan yabancı maddeye "emboli" denilir.

Emboli, damar sisteminin herhangi bir yerinde oluşup, buradan kopma yoluyla dolaşıma geçebileceği gibi, zedelenmiş damar duvarındaki bir açıklıktan da dolaşıma girebilir. Katı, sıvı ve gaz embolisi şeklinde üç farklı yapıda olabilir.

Katı emboliler çoğunlukla pıhtı parçalarıdır. Daha nadir olarak, asalaklar, tümörlerden kopan hücre kümeleri, damar sertliği yapan plâğın parçaları, ölü doku artıkları vb, katı emboli oluşturur.

Sıvı emboli; yağlı bileşikler gibi kanda erimeyen ilâçların damardan verilmesiyle oluşur. Bu durum yağ ihtiva eden bir ilâcın kas içine verilirken, iğnenin kazaen bir toplardamara girmesiyle gerçekleşir. Bir kemik kırığından sonra dolaşıma geçen yağ damlaları da sıvı emboliyi oluşturur. Bu emboliler akciğerlere ulaşarak genellikle bu organda tıkanmalara yol açar. Daha ileri giderek beyne varırlarsa ani ölüme sebep olabilirler.

Gaz embolileri; kan dolaşımına hava girmesiyle oluşur. Meselâ boynun ana toplardamarının yaralandığı durumlarda, dışarıdan damar içine hava girer. Gaz embolisi çoğunlukla dalgıçlarda, yüksek basınçtan hızla normal atmosfer basıncına çıkan kişilerde görülür. Bu vakalarda, kanda çözünen hava ve özellikle de azot, kabarcıklar halinde serbest kalarak çok sayıda gaz embolisi oluşturur.

Emboli, kendi çapından daha küçük çaplı bir atardamar veya toplardamarı tıkar. Bu tıkanmanın klinik belirtileri, tıkanan damarın genişliğiyle belirlenir. Tıkanma yerel olabildiği gibi genel de olabilir. Toplardamar veya atardamar tıkanmaları olarak iki ayrı başlık altında incelenir.

NUREDDİN ŞEFKATÎ (tiyatrocu)

TÜRK tiyatro oyuncusu, 1866 yılında İstanbul'da doğdu. Genç yaşta sahneye çıktı. Bir müddet, Donanma Cemiyeti temsil heyetinin oyunlarına katıldı. 2. Meşrutiyetten sonra oldukça ün kazandı.

Mınakyan, Raşid Rıza, Yeni Sahne, Millî Sahne topluluklarında çalıştı. Dârülbedayi'e girdi. Son günlerini sıkıntı içinde geçirdi. 1936' da Bakırköy akıl hastanesinde vefat etti.

BERNT NOTKE, eser-biyografi

ALMAN heykeltraş ve gravürcü, 1440 yılına doğru Lassan, Pomerania'da doğdu. 1467' de Lübeck'e usta olarak kabul edildi. 1484' den sonra İsveç'te çalıştı. Eserleri arasında; Aarhus katedralindeki "İsa'nın çilesi" konulu mihrap arkalığı (Danimarka 1479), "Aziz Georgius ve ejderha" (Stockholm 1489' a doğru) ve  8. Karl Knutsson'un figürü sayılabilir.

Lübeck İncil'inin (1492) tahta gravürleri de ona maledilir. Bernt Notke, 1509' da Lübeck'te öldü.

Bernt Notke  -  Aziz Georgius ve Ejderha  (Stockholm)

YETİŞKİNDE BEBEK KALP SESİ

EMBRİYONDA birinci ve ikinci kalp seslerinin süresi ve şiddeti birbirine eşittir. Bu sesler "sarkaç ritmi" olarak tanımlanır. Yetişkin bir insandaki kalp sesleri, embriyonun kalp seslerine benziyorsa, bu her zaman bir hastalık işaretidir.

DONAT NONNOTTE, eser-biyografi

FRANSIZ ressam, 1708 yılında Besançon'da doğdu. Lemoine'ın öğrencisiydi. Lyon şehrinin ressamı oldu, orada ücretsiz bir desen okulu kurdu. Portreler yaptı. Ayrıca, "Resim tekniği", "Lemoine'ın hayatı", "Bilimler ve sanatların faydası üzerine söylev" adlı eserleri yazdı. Nonnotte, 1785' de Lyon'da öldü.

Donat Nonnotte  -  Madame Nonnotte

EMBRİYONAL KARSİNOM

EMBRİYON hücrelerinden kaynaklanan habis tümördür. Çoğunlukla diğer embriyon tümörleriyle beraber görülür. Tümör ilkel epitel hücrelerinden oluşmuştur. Tümör vakaların çoğunda, en sık  13 - 15  yaşları arasında erbezlerinde görülür. Daha nadir olarak da; yumurtalık, karın zarı arkası dokularda, akciğerler arası bölgede, sağrı-kuyruk sokumu bölgesinde görülür.

EMİL NOLDE, eser-biyografi

ALMAN ressam (Emil Hansen Nolde), 1867 yılında Schleswig'de doğdu. "İzlenimci" ve "Yeni izlenimci" resimler yaptı. 1899' da bir müddet Paris'te kaldıktan sonra, 1905-07 yılları arasında "Die Brücke" grubuna katıldı.

Dinî konuları güçlü bir anlatımla işlemesi 1909' da tepkilere yol açtı. Resimleri kadar etkileyici olmamakla beraber, gravürleri de beğenildi. Özellikle insan figürleri, büyük bir renk kalitesi taşıyan çiçekler ve pek çok manzara resmi yaptı.  Yoğun duygular taşıyan yalnız bir kişi olan Nolde, dışavurumculuğun temsilcilerindendir. Emile Nolde, 1956' da Seebüll'de öldü.

Emil Nolde  -  Kadın dansçılı natürmort  (1914)

EMPATİ YAPMAK

EMPATİ, psikolojide başka bir kimsenin duygularını, düşüncelerini ve hareketlerini anlamayı kolaylaştırmak maksadıyla kendini onun yerine koyma eğilimidir. İnsanî bir yaklaşım olup, kişiyi gereksiz eleştiri ve çatışmalardan uzak tutar. Bu tutum, empati yapılan kişinin her zaman haklı olabileceğini ifade etmez.

RESİMDE NOKTACILIK

NOKTACILIK, "Yeni Empresyonistler" tarafından geliştirilen, renklerin küçük lekecikler veya noktacıklar biçiminde uygulanarak optik bir etki oluşturmaya dayanan resim üslûbudur. Noktacılık tekniği Chevreul'ün renklerin karşıtlığı üzerine yaptığı buluşlara dayanır. Noktacılık okulunun ustaları: Georges Seurat ile "Delacroix'dan Yeni İzlenimciliğe" adlı teorik bir eser yazmış (1899) olan Paul Signac'dır.

Diğer noktacılar arasında: Théo van Rysselberghe, Henri Edmond Cross, Lucie Cousturier, Jeanne Selmersheim, Charles Angrand, Dubois-Pillet, Hippolyte Petitjean sayılabilir.

Noktacılık  -  Paul Signac  -  Marsilya Limanı Girişi  (1911)

Noktacılık  -  Üstteki resimden nokta detayı

ENDEMİK, PANDEMİK ne demektir?

ENDEMİK, belirli bir bölgeye has veya o bölgede sabit bir şekilde görülen hastalıkları tanımlamak için kullanılan bir terimdir. Bir hastalığın endemik olarak görülmesi, o bölge halkının beslenme eksikliğinden veya bölge şartlarının zemin hazırladığı enfeksiyon etkenlerinden kaynaklanabilir.

Pandemik terimi ise; belirli bir bölge için değil, çok daha geniş çaplı (ülkelerarası, kıta, hattâ dünya çapında) bölgeler için kullanılır.

Nİ TSEN, eser-biyografi

ÇİN'Lİ bilgin ve ressam (Ni Tsan), 1301 yılında doğdu. Yuan çağı sonunda, kendinden sonraki ressamların çoğunu etkileyen büyük ustalardandır. Ni Tsen 1374' de öldü.

Ni Tsen  -  Manzara  (kâğıt üzerine mürekkeple)

ENDOKARDİT (kalp iç zarı iltihabı)

KALP iç zarı iltihabı, kulakçık ve karıncığın yüzeyini örten endokartta görülse de, daha çok kapakların yüzeyini kaplayan endotelde ortaya çıkar. Mitral kapak ve aortun yarımay kapakları en sık etkilenir.

Bakterilerle oluşan endokardit, genellikle başka bir odaktan yayılan genel bir enfeksiyonun komplikasyonu olarak gelişir. Bakterilerle oluşmayan endokardit tipleri de vardır. Bunlar da çeşitli hastalıklardan meydana gelir. En sık rastlananı, "romatizmal endokardit"tir.

Endokarditin belirtileri, seyri ve tedavisi, hastalığın tipine göre değişir. Hastalığın kapakları da etkilediği vakalarda, kapağın çalışmasının bozulduğuna dair "üfürüm" veya farklı seslerin alınması gibi bulgulara rastlanır.

Endokardit, çoğunlukla kapaklarda kalıcı bir yapı değişikliğine yol açar. Etkilenen kapakta darlık veya yetmezlik olabilir. Kapak hastalıkları, kalbin çalışmasında kalp kifayetsizliğiyle neticelenecek ağır bir bozukluğa sebep olabilir.

NİNO PİSANO, eser-biyografi

TOSCANA'LI heykeltraş, 1315 yılına doğru Pisa'da doğdu. Andrea Pisano'nun oğlu. Orvieto katedralinde babasıyla beraber çalıştı. Fransız "Meryem" lerinden ilham alarak, gülümseyen ve kıvrak Meryem heykelleri yaptı.

Nino, Venedik'te de kaldı ve 1368'de Santi Giovanni e Paolo'da, Marco Cornaro'nun mezar heykellerini yaptı. Venedik heykeltraşlığının gelişmesinde büyük tesiri oldu. Bizans geleneğine bağlı sanatçılara, gotik sanatın güzellik ve inceliğini tanıtan Nino Pisano, 1368' de doğduğu şehirde öldü.

Nino Pisano  -  Madonna del Latte  (Pisa)

ENDOMETRİT (endometriyum iltihabı)

DÖLYATAĞININ iç yüzeyini örten zara "endometriyum" denir. Bu zarın iltihabına da "endometrit" adı verilir. Zar, enfeksiyonlara karşı oldukça dirençlidir, bu yüzden enfeksiyonu sık görülmez. Akut endometrit çoğunlukla düşük veya loğusalık döneminde görülür. Böyle hallerde dölyatağı içinde kalmış etene (plasenta) artıkları, enfeksiyona zemin hazırlar.

Kronik endometrit ise, verem (tüberküloz) mikrobuyla oluşur. Yumurtalık borusundaki veremin dölyatağı mukozasına yayılmasıyla gelişir. Diğer kronik endometrit biçimleri; dölyatağı küretajından sonra oluşan belsoğukluğu enfeksiyonlarında ve doğum kontrolü için spiral taşıyan kadınlarda görülür.

ENDOMETRİYOZ

Endometriyum denilen zarın, normal yerinde değil, başka bir bölgede odaklar veya kalıntılar şeklinde bulunmasına endometriyoz denilir. Patolojik bir durumdur. Zara, normal yeri dışında; yumurtalıklarda, yumurtalık borusunda, karın zarında, leğen bağlarında, bağırsak ve mesane duvarında, karın duvarı kaslarında rastlanabilir.

Endometriyoz bazen hiç belirti vermeyebilir. Farklı bir ameliyat sırasında tesadüfen farkedilir. Karında ve leğen bölgesinde âdet kanaması döneminde şiddetlenen ağrılarla kendini belli eder. Çok nadir olarak bu zarın yerleştiği odaktan habis bir tümör gelişebilir.

NİLÜFER ÇİÇEĞİ

Nilüfer çiçeği

Nilüfer yaprağı

BEYAZ nilüfer veya "ak sugülü" (nymphea alba)
köksaplı, yüzer yapraklı çok yıllık bir bitkidir. Durgun sularda ve havuzlarda yetişir. Yaprakları uzun saplı, çiçekleri büyük, duru beyaz, bazen hafif pembeye çalar beyaz renkte ve uzun bir çiçek sapının ucunda bulunur. Meyvesi kapsül şeklindedir.

Sarı nilüfer (nupher luteum) değirmi yapraklıdır. Çiçeklerinde 5 çanak yaprak bulunur. Meyvesi parlak, üzümsü meyvedir. Bazı ülkelerde bu iki bitkinin köksapı ve meyvesi yiyecek olarak kullanılır.

ENFARKTÜS ORGAN SEÇMEZ

BİR bölgeye giden kan akımının aniden azalması veya durmasının ardından, o bölgede görülen doku ölümüne "enfarktüs" adı verilir. Bir damarın kan pıhtısıyla tıkanması neticesinde o dokuya giden kan akımı ve buna bağlı olarak oksijen miktarı azalır.

Enfarktüs genellikle çevredeki sağlıklı dokulara göre daha soluk renkli bir doku bölgesi şeklinde ortaya çıkar. Burada doku incelemesi yapıldığında hücre ölümü görülür. Akciğerde ise, ölü doku bölgesi toplardamar kanıyla dolar ve bir kanama odağını andıran kırmızı renkli bir bölge oluşur. Beyin enfarktüsünde ise, ölü doku bir erime sürecine girer ve yoğunluğu azalarak yumuşar.

Enfarktüs vücutta herhangi bir organda ortaya çıkabilir. En sık, kalp kasında, beyinde, dalakta, böbrekte, bağırsakta ve akciğerlerde görülür.

NİEDERWİLLER PORSELENLERİ

NİEDERWİLLER  imalâthanesi 1754 yılında Strasbourg darphanesi müdürü Jean-Louis de Beyerlé tarafından kuruldu. İmalâthane, Hannong'ların en iyi işçilerini, daha sonra Meissen'in porselen ressamlarını tuttu. 1774' de yönetimi, İngiliz fayanslarını ve porselen yapımını başlatan François Laufrey'e verildi.

Laufrey 1793' de imalâthanenin tek sahibi oldu. Süt beyazı mine ile süslenen Niederwiller porselenleri, çoğu zaman çiçek desenleriyle bezenmiştir. En ilgi çekici süsleme, damarlı bir ağacı taklit eden zemin üzerine, pembe kamayö olarak işlenmiş manzara resmidir.

Niederwiller porselenleri, peş peşe gelen  B  ve  C  harfleriyle, birbiri içine girmiş ve bazen üzerlerinde bir kont tacı bulunan iki  C  ile, daha nadir olarak da  C  ve  N  harfleriyle markalanmıştır.

ENFEKSİYON nasıl olur?

VÜCUDA giren mikropların yol açtığı duruma "enfeksiyon" denilir. Çeşitli yollardan vücuda girebilen mikroplar daha sonra çoğalarak vücut yapılarına saldırırlar. İnsana enfeksiyonların çoğu, enfeksiyon taşıyan başka insanlardan geçer.

Bulaşma; doğrudan temas yoluyla, eşya, su, gıdalar vasıtasıyla veya sivrisinek, tatarcık gibi ara konak işlevi gören başka organizmalar vasıtasıyla olabilir. Daha az sayıda enfeksiyon insana hayvanlardan veya topraktan bulaşır.

Enfeksiyon genellikle dış kaynaklı olmasına rağmen, bazı enfeksiyonlar ise iç kaynaklıdır. Yani enfeksiyon yapan mikroplar vücudun içindedir. Meselâ ağız boşluğunda, bronş mukozasında, bağırsakta mikroplar bulunur. Bu mikroplar vücut direncinin düşmesi gibi bazı özel şartlarda dokulara saldırabilirler.

OSCAR NİEMEYER, eser-biyografi

BREZİLYA'LI mimar (Oscar Niemeyer Soares Filho), 1907 yılında Rio de Janeiro'da doğdu. Henüz öğrenciyken Lucio Costa'nın bürosunda çalıştı. 1937' de  New York Milletlerarası sergisindeki Brezilya pavyonunu onunla beraber yaptı. 1 yıl evvel de Le Corbusier ile Rio de Janeiro'da Eğitim Bakanlığı'nın plânlarını hazırlamıştı.

1940' da sonradan Brezilya cumhurbaşkanı olan Kubitschek tarafından, Pampulha şehrini kurmakla görevlendirildi. New York'ta Birleşmiş Milletler sarayının yapımı (1947) ile görevli mimarlar komisyonuna seçildi. Brasilia şehrinin (başşehir) kuruluşunda büyük rolü oldu. 1967' de Paris'te Komünist partisinin merkez binasını yaptı. Pek çok projesi olan Niemeyer, 2012' de (yaş 105) doğduğu şehirde öldü.

Oscar Niemeyer  -  Brasilia katedrali

İLTİHAP ( enflamasyon) nedir?

İLTİHAP, organizmanın dokularında çeşitli uyarılara cevap olarak gelişebilen patolojik süreçtir. Üstün yapılı organizmaların temel savunma mekanizmalarından biridir. İltihaplanma, özellikle ilgili bölgenin kan damarlarının çevresindeki bağdokuda olan değişimlerle ortaya çıkar.

Bu değişimler; uyarının yapısına, şiddetine, süresine, etkilediği bölgeye ve vücudun savunma gücüne bağlıdır, ama her vakada görülen bazı genel belirtiler de vardır. İltihaplı bölgeye kan akımının ve kılcal damarların geçirgenliğinin artmasıyla kandan dokulara hücre ve plazma geçmesi bu tür belirtilerdir. İltihaplı dokunun yüzeyinde toplanan sıvıya "iltihabî eksüda" denilir.

Travmalar, fizikî veya kimyasal tahrişler, dokulara giren tozlar ve mikroplar, iltihaba yol açabilirler.

NİCOLA PİSANO, eser-biyografi

İTALYAN heykeltraş, 1220 yılına doğru Puglia'da (?) doğdu. Roma devrinin son büyük heykeltraşı. Eski sanata tazelik kazandıran yeni ve güçlü bir sanatın öncüsü oldu. Kendi çağına hâkim olan bu yeni sanat, öğrencilerinden oğlu Giovanni, Arnolfo di Cambio, Donato ve Lapo'nun eserleriyle, sonraki nesli etkisi altında bıraktı.

Pisano, 1264-67 arasında, adı geçen öğrencileriyle beraber San Domenico kemerini yaptı. Pisa vaftiz yeri (1260) ile Siena katedralinin (1266-68) gotik vaiz kürsülerindeki figürlerinde yüksek bir ifade gücüne ulaştı. Pisano'nun aynı zamanda mimarlık yaptığı da sanılır. Nicola Pisano, 1287' de Pisa'da öldü.

Nicola Pisano  -  Siena katedrali vaiz kürsüsünden detay

YENİDOĞANDA BEYİN ÇIKIĞI

KAFATASI kemiğinde doğuştan oluşum bozukluğu sebebiyle gelişen boşluktan beynin bir kısmı dışarı çıkar. Yenidoğan çocuğun artkafa veya alın bölgesinde saçlı derinin altından çıkan bir şişlik halinde görülür.

Kafatası boşluğundan çıkan beyin bölümü, beyin zarı ve deriyle örtülüdür. Bu durum, beyin-omurilik sıvısının dolaşımını engelleyerek, beyin karıncıklarında aşırı beyin-omurilik sıvısı birikmesine, yani hidrosefaliye yol açabilir.

PAUL NİCLAUSSE, eser-biyografi

FRANSIZ heykeltraş, 1879 yılında Metz'te doğdu. Dekoratif Sanatlar okulunda (1926) ve Güzel Sanatlar Akademisi'nde (1944) profesör oldu. Başlıca eserleri: Brie'li Köylü, Brie'li Kız, Oduncu, Péguy, Öksüz Çocuk, Paul Valery. Paul Niclausse, 1958' de Paris'te öldü.

Paul Niclausse  -  Brie'li Kız

İNCEBAĞIRSAK İLTİHABI (enterit)

İNCEBAĞIRSAK iltihabı farklı sebeplerden dolayı akut veya kronik olarak ayrılır. Akut enteritin sebebi; ECHO, Coxsackie gibi virüsler veya salmonella, stafilokok, streptokok gibi bakteriler ya da gıdaya bulaşmış bakteri toksinleri ve farklı kimyevî maddeler olabilir. Daha nadir olarak mantarlar veya başka asalaklar da enterite sebep olabilir. 

Akut enteritin başlıca belirtileri; ishâl, karın ağrıları ve kusmadır. Şiddetli ishâl ve kusma, vücutta hızlı su ve tuz kaybına yol açar.

Kronik enterit, özellikle uzun süren ishâlle kendini belli eder. Tüberküloz enteriti; akciğerlerinde açık tüberküloz odakları taşıyanlarda, akciğerden gelen tüberküloz mikrobunu yutan hastalarda görülür. İltihap özellikle bağırsağın "ileum" bölgesine yerleşir. Kronik enteritler hastayı zayıflatır. 

NİCCOLO DELL'ARCA, eser-biyografi

İTALYAN heykeltraş (Niccolo da Bari), 1440 yılında Bari'de doğdu. 1463' de Bologna'da, Santa Maria Della Vita için, dramatik yoğunluğu olan büyük bir "Pieta" yaptı. Lâkabını, San Domenico kemeri için yaptığı (1469-73) heykellerden alır. Niccolo dell'Arca, 1494' de Bologna'da öldü.

Niccolo dell'Arca  -  Meryem ve çocuk İsa

İÇ ORGANLARIN SARKMASI

BAZI insanlarda karın iç organları aşağı doğru iner. Yapısal bir özelliktir. Özellikle karın kasları az gelişmiş insanlarda görülür. Sık yaşanan hamileliklerin de bir neticesi olabilir. Her zaman rahatsızlık vermez, ama bir ağırlık hissine, sindirim bozukluğuna ve hâlsizliğe yol açabilir. Yatar konumda rahatsızlıklar azalır.

MAESTRO NİCCOLO, eser-biyografi

İTALYAN heykeltraş, 12. yy.' ın ilk yarısında yaşadı. Ustası Wiligelmo'nun etkisinde kaldı. Ferrara katedralinin büyük kapısını yaptı. Kapının geçme tonozuna dinî konulu figürler yerleştirdi (Aziz Gregorius ve Ejderha, Peygamberler).

Niccolo, ustasının katı plastik anlayışının tersine; oylumlarda inceliği, kabartmalarda yumuşaklığı, geçişlerde gölge-ışık oyunlarını arar. Alçak kabartmalardaki aynı resim anlayışı San Zeno'nun (Verona) büyük kapısında da görülür (1139' a doğru). Aylar, Tekvin'den hikâyeler, İsa'nın hayatı ve Aziz Zeno'nun hayatı. Piacenza katedralinin sağ kapısının da onun eseri olduğu sanılır.

Maestro Niccolo  -  Alçak kabarmaları

KANLI DIŞKI

DIŞKIDA  kanın rengi kırmızı ise, çoğunlukla bağırsağın son bölümlerinden birinde kanama vardır. Sindirim kanalının, mide, onikiparmak bağırsağı gibi daha yukarı bölümlerinden gelen kan, dışkı ile atıldığında, sindirim salgılarının etkisine bağlı olarak katran gibi siyahımsı renkte olur. Buna "melena" denilir.

Kanamanın çeşitli sebepleri olabilir. En sık rastlanan sebeplerinden biri hemoroidlerdir. Fistüller veya anüs çatlakları, dışkının kana bulanmasına yol açabilir. Bağırsağın son bölümünün kanamasının diğer sebepleri; düzbağırsak veya kalınbağırsağın iyi ya da kötü huylu tümörleri, ülserli kolit, bakteri kökenli veya amipe bağlı kolitler, bağırsak divertikülleridir.

Bağırsağın yukarı bölümlerinden kaynaklanan kanamaların daha sık rastlanan sebepleri; yemek borusu varisleri, peptik ülser, aşındırmalı gastrittir.

Kanamaya yol açan diğer sebepler; kan hastalıkları (lösemi, kanamalı hastalıklar), tifo ve tedavi maksadıyla alınan farklı ilâçlardır.

Bir bağırsak kanamasının belirtileri özellikle kanamanın ağırlığına ve ortaya çıkma hızına bağlıdır. Hafif vakalarda; baş dönmesi, soğuk terleme, kendini kaybetme, nabız sıklığında artış görülebilir. Ağır vakalarda ise, ölüme yol açabilen ağır şok durumları ortaya çıkar.

NEYYİRE NEYYİR (tiyatrocu)

TÜRK tiyatro ve sinema oyuncusu (Münire Ertuğrul), 1902 yılında İstanbul'da doğdu. İstanbul Dârülmuallimatı'nı (Kız öğretmen okulu) bitirdi. 2 yıl Amerikan koleji'ne devam etti. Okul temsillerine çıktı. Muhsin Ertuğrul'un yönettiği "Ateşten gömlek" adlı filmde Bedia Muvahhid ile beraber oynadı (1923).

Aynı yıl Dârülbedayi'e girdi, "Othello" oyununda rol alarak ilk defa sahneye çıktı. Şadi Fikret'in kurduğu "Millî Sahne" de ve "Muhsin Ertuğrul ve arkadaşları" grubunda çalıştı. Muhsin Ertuğrul ile nikâhlandı. Onunla Rusya'ya gitti, tekrar Dârülbedayi'e girdi (1928). 1943' de vefatına kadar burada çalıştı.

100' den fazla tiyatro eserinde rol alan Neyyire Neyyir, "Kızkulesi'nde Facia (1923)", "Ankara Postası (1929)" adlı filmlerde oynadı. Rol aldığı bazı tiyatro oyunları: Hortlaklar, Mum söndü, Kafatası, Peergynt, Hamlet, Hülleci, Macbeth, Ayak takımı arasında.

GIDA ZEHİRLENMESİ

BAZI "stafilokok aureus" bakteri soylarının çıkardığı toksin; mide bulantısı, kusma, ishâl ve şokla kendini belli eden akut gıda zehirlenmelerine yol açar. Mikrobun çoğalıp toksin ürettiği bozuk gıdaların yenmesiyle zehirlenme gerçekleşir.

Bu toksinlerin bir bölümü, ısıya ve protein parçalayıcı enzimlere karşı dirençlidir. Bu sebeple, sindirim esnasında beslenme kanalında etkisiz hale getirilemezler. Yenmiş toksinli bozuk gıda, kusma veya ishal yoluyla sindirim kanalından hızla atılmaya zorlanır. 

NEVERS SERAMİĞİ

16. yy' ın sonunda, Catherine de Medicis'in akrabası olan Nevers dükü Louis de Gonzague, İtalya'dan seramik sanatçıları getirtti. Böylece Nevers'in ilk dönemi İtalyan taklitçiliğiyle başladı.

Nevers fayanslarında açık sarı, mavilerden daima beyaz bir tabakayla ayrılır. Scipion Gambin 1660 yılına kadar bu dönemin en ünlü sanatçısıdır. Fayansları; mitolojik sahneler, deniz tanrıları, yunus balıkları, kuğular ve dalgalar arasında oynayan çocuk desenleriyle süslüdür.

Daha sonraki dönemde Çin ve Japon etkisi görülür. Lacivert zemin üzerindeki beyaz, sarı, turuncu çiçek demetleri, kuş, tavus kuşu ve papağan resimleriyle tanınan İran zevki, önce İtalya'nın kuzeyini, sonra Nevers'i etkiledi. 1652' de Nevers'e yerleşen Pierre Custode, bu yeni dönemin dikkate değer sanatçısıdır.

Nevers seramiği
 Çin işi süslemeli  (18. yy.)

İÇE DÖNEN ALT GÖZKAPAĞI

GÖZKAPAĞI kenarının içe doğru ters dönmesine "entropiyon" denir. Çoğunlukla alt gözkapağında; yaralara veya kronik konjunktiva hastalıklarına bağlı büzüşen nedbe dokusu sebebiyle olur. Ya da gözkapağının yuvarlak kasının kasılması neticesinde ortaya çıkar.

Gözkapağı içe dönünce, kirpikler kornea (saydam tabaka) yüzeyi ile sürekli temas ederek gözde tahriş, epitel soyulması ve iltihap meydana getirirler.

CASPAR NETSCHER, eser-biyografi

FELEMENK ressam, 1639 yılında Heidelberg'de doğdu. Hollanda'ya sığınan bir Alman mühendisin oğluydu. G. Terborch'un öğrencisi oldu. Günlük hayat sahnelerini canlandıran tablolar ve portreler yaptı. Ustasının resim tarzını bırakarak, Mignard'ın tesirinde zarif bir üslûba yöneldi.

Eserleri arasında; Lady Philippine Stanton, Kraliçe Mary ve 3. William'ın portreleri anılmaya değerdir. Oğlu Constantijn de ressam olan Caspar Netscher, 1684' de La Haye'de öldü.

Caspar Netscher  -  Genç kız portresi

ENTÜBASYON (solumayı açık tutma)

CERRAHΠ ve anestezi uygulamalarında solunum yolunu açık tutmak maksadıyla, nefes borusu yoluna uygun çap ve şekilde bir tüpün sokulması işlemine "entübasyon" adı verilir. Tüp ağızdan veya burundan sokulabilir.

Anestezi ve reanimasyonda (yeniden canlandırmada) hasta uygun solunum hareketleri yapmayı başaramadığında (bilinç kaybı, kalp durması, boğulma, zehirlenme) entübasyon yapılır.

MİHAİL VASİLİYEVİÇ NESTEROV, eser-biyografi

SOVYET ressam, 1862 yılında Ufa'da doğdu. Özellikle dinî konulu resimler ve Sovyet devriminden sonra da portreler yaptı. Eserleri: Aziz Sergey, Noel, Yeniden doğuş, Pavlov portresi, Moukhina portresi. Nesterov, 1942' de doğduğu şehirde öldü.

Mihail Vasiliyeviç Nesterov  -  Heykeltraş
Vera Moukhina'nın portresi  (1940)

ÇOCUKTA GECE İŞEMESİ

ÜÇ - dört yaşından sonra devam eden istemsiz idrar kaçırmaya "enürezi" denilir. Bu vaka hemen her zaman gece uykuda meydana gelir. Çocuklarda nadir olarak siyek, mesane kusurları veya omurilik lezyonları gibi yapısal bir sebebe bağlıdır.

Daha sık olarak; psikolojik streslere, uzun süren ve güçsüz düşüren bir hastalığa ya da aile ortamının uyumsuzluğuna bağlı geçici bir durumdur. Gece idrar kaçırma çoğunlukla ergenlikte düzelir. Yetişkinlikte, sadece yapısal bozukluğu olan hastalarda görülür.

Çocukta, soğuk algınlığı, yatmadan evvel çok sıvı alma, mesaneyi boşaltmadan yatağa girme, gece işemesine davetiye çıkarır. Ebeveyn, gecenin belli bir saatinde çocuğu tuvalete kaldırmalıdır. Bazen çocuk gece tuvalete kalksa dahi sabaha karşı tekrar yatağa idrar kaçırabilir. 

PİER LUİGİ NERVİ, eser-biyografi

İTALYAN mühendis ve mimar, 1891 yılında Sondrio'da doğdu. 1913' de maden ve betonarmeyi beraber kullanma yolları üstüne incelemeler yaptı. Böylece büyük yapılara, prefabrikasyon ilkelerini uygulamaya başladı. 1947' de Roma üniversitesinde mimarî profesör oldu.

"Bina yapmak sanat mı, Bilim mi? (1945)" adlı eserinde; en iyi mimarî şekle, her  zaman sadece hesapla değil, daha çok tecrübeyle, yavaş yavaş kazanılan sanat anlayışıyla varılabileceğini göstermeye çalıştı. Çok sayıda kıymetli eser (betonarme çatı, stadyum, uçak hangarları, betonarme petrol depoları, saray, gazino, spor kompleksi, kule bina, vb) inşa eden Nervi, 1979' da Roma'da öldü.

Pier Luigi Nervi  -  Bir konferans salonu

ENZİM nedir?

ENZİM, canlı organizmalarda, kimyasal reaksiyonların hızını değiştirebilen proteine denilir. Enzim, yalnızca tek bir reaksiyona katılır. Enzimlerin çoğu bileşik proteinlerdir. Bugüne kadar binlerce enzim tanımlanmıştır. Bunlar katıldıkları madde veya reaksiyona göre çoğunlukla "az" ekini (amilaz, laktaz) alırlar.

NENE HATUN (kadın kahraman)

TÜRK kadın kahramanı, 1857 yılında doğdu. 1877-78 Osmanlı-Rus Harbi sırasında Erzurum'lular, Rus'ların eline geçen Aziziye tabyalarını geri almak için sopalar, taşlar, kazma ve küreklerle Rus'lara saldırdılar.

Nene Hatun o zamanlar 20 yaşında, yeni evli genç bir kadındı. Küçük kızını ve oğlunu evde bırakarak bu savaşlara katıldı. Tabyanın Rus'lardan geri alınmasında canla başla çalıştı. 

1955' deki Anneler gününde, "Anneler annesi" seçilen Nene Hatun 1955' de Erzurum'da vefat etti.

EPANDİMOM ( beyin-omurilik tümörü)

BEYNİN karıncık boşluklarını ve omuriliğin orta kanalını döşeyen epandim hücrelerinden türeyen merkezî sinir sistemi tümörüne "epandimom" adı verilir. Özellikle gençlerde görülür. Daha çok 4. karıncıkta veya omuriliğin son bölümünde yerleşir. Gri, homojen bir dokudur. Karıncığın boşluğuna uzanır ve beyin-omurilik sıvısının akımını engeller.

Tümör genellikle iyi sınırlanmıştır; bu özelliği sebebiyle ameliyatla tamamı çıkarılabilir. Epandimom yavaş büyüyen bir tümördür. Az sayıda vakada yayılmacı karakter gösterir ve merkezî sinir sistemine dağılır.

NECİB ÂSIM (yazar)

TÜRK yazarı (Necib Âsım Yazıksız), 1861 yılında Kilis'te doğdu. "Balhasanoğulları" denilen bir sipahi ailesindendir. Harbiye'yi, piyade mülâzım olarak bitirdi (1880). Askerî Rüştiye'de ve Harbiye'de uzun zaman Türkçe, Fransızca ve tarih öğretmenliği yaptı.

2. Meşrutiyet'ten sonra, İstanbul Dârülfünunu, Türk tarihi ve Türk dili tarihi müderrisi oldu. Türk Yurdu, Bilgi, Edebiyat Fakültesi ve Türk Tarih Cemiyeti mecmualarında makaleler yazdı. Büyük Millet Meclisi'nin 3. devresinde Erzurum mebusu seçildi (1927) ve vefatına kadar bu vazifede kaldı. Necib Âsım, 1935' de İstanbul'da öldü.

Eserleri: Medrese-i Edeb, Medeniyete Hizmet, Sitler, Türk Tarihi (Ârif Bey'le beraber).

EPİDİDİMİT (epididim iltihabı)

EPİDİDİM, erbezinin arka kenarında yer alan, baş gövde ve kuyruk bölümü olan, 5 cm uzunluğunda bir organdır. Bitişik olduğu erbezine, sperm taşıyıcı kanallarla bağlıdır. Epididim, spermatik kordona bağlanır ve ersuyu ana kanalıyla idrar yoluna açılır. Sperm sıvısının oluşumuna katılarak, spermatozoonların kanal boyunca ilerlemesini kolaylaştırır.

Epididimin akut veya kronik iltihabına "epididimit" denir. Akut iltihaba gonokok, stafilokok gibi çeşitli bakteriler sebep olabilir. Bu mikroplar idrar yolu, prostat, idrar torbası, ersuyu keseciklerindeki iltihabî odaklardan epididime gelebilir. Erbezi enfeksiyonlarından, komşuluk yoluyla yayılabilir veya vücudun başka bölgelerindeki enfeksiyon odaklarından kan yoluyla gelen mikroplar epididime yerleşebilir.

İltihap, şiddetli ağrıyla başlar. Ağrı ersuyu kordonu boyunca kasığa yayılır. Ayrıca, erbezi derisinde kızarma ve şişme, ateş, idrar zorluğu görülebilir. İltihap odağında, daha sonra kendiliğinden dışarı açılan apse gelişebilir.

Kronik epididimit, akut iltihabın süreklilik kazanması neticesinde veya veremde ortaya çıkabilir. Kronik iltihapta ağrı daha azdır.

FRANÇOİS JOSEPH NAVEZ, eser-biyografi

BELÇİKA'LI ressam, 1787 yılında Charleroi'da doğdu. François de Bruxelles'in öğrencisiydi. Gand'da "Vergilius, Augustus'a Aeneis'i Okurken" adlı tablosuyla büyük ödül kazandı (1812). Fakat gerçek olgunluğa, Paris'te David'in atölyesinde, daha sonra Brüksel'de ulaştı.

19. yy. Belçika resmine yenilik ve canlılık getirdi. Portreler ve tarihî resimler yaptı. Brüksel Kraliyet Güzel Sanatlar akademisi müdürü oldu. Başlıca eserleri: David'in portresi, Hemptinne ailesi, Hacer Çölde. F.J. Navez, 1869' da Brüksel'de öldü.

François Joseph Navez  -  David'in portresi

AŞIRI GÖZYAŞI

NORMALDEN fazla gözyaşı salgılanması, gözyaşı bezinin hastalıklarında veya gözyaşı yollarının daralması  ya da tıkanmasına sebep olan hastalıklarda görülür. Konjunktiva iltihabı veya tahrişi gözyaşını artırır.

Özellikle yaşlılarda görülen, alt gözkapağı kenarının sarkarak dışarı dönmesi de aşırı gözyaşı salgılatır.

BERNARD NAUDİN, eser-biyografi

FRANSIZ desinatör ve gravürcü, 1876 yılında Châteauroux'da doğdu. Önce babasından, sonra Bonnat'dan ders gördü. Sıra ile Rembrandt'ın ve Goya'nın etkisinde kaldı. "En iyi dilenci gravürcüsü" olarak ün kazandı. Diderot'nun, François Villon'un eserlerini resimledi. "Cri de Paris" adlı gazetede çalışan Naudin, 1946' da Noisy-le-Grand'da öldü.

Bernard Naudin  -  Kutsal aile

GÖZAKI İLTİHABI

GÖZAKININ, yani serttabakanın yüzeyinde görülen iltihaba "episklerit" denilir. Genellikle göz kaslarının bağlanma yeriyle saydamtabaka (kornea) sınırı arasında yer alan bölgede gelişir. Yerel enfeksiyonlara, romatizmaya veya gut hastalığına bağlı olabilir. Ağrı ve koyu kırmızı renkte noktalarla kendini belli eder.