Pedro Antonio de ALARCON Y ARİZA (yazar)

İSPANYOL  romancı, 1833 yılında Guadix'de doğdu. Önce, "Norma'nın Sonu (1855)" ile coşkun bir romantizm örneği verdi. Sonra, "Afrika Savaşında Bir Gözlemcinin Günlüğü (1859)" adlı bir röportajı ile dikkati çekti. 

Asıl önemli eseri; "Üç Köşeli Şapka" adlı uzun hikâyesidir. Bu sevimli hikâyede,  4. Carlos çağının bütün "Endülüs"ünü canlandırır. Besteci Manuel de Falla meşhur "Üç Köşeli Şapka"sının librettosunu bu eserden çıkarmıştır. 

Alarcon y Ariza, 1891' de Madrid yakınında, Valdemoro'da öldü. 

TAHİR ALANGU (yazar)

TÜRK  yazar, 1916 yılında İstanbul'da doğdu. İstanbul Yüksek Öğretmen okulu Türk Dili ve Edebiyatı bölümünü bitirdi (1943). Anadolu'daki öğretmenliklerinden sonra 1956' da İstanbul'a döndü. 1965' den beri Galatasaray lisesinde öğretmenlik yaptı. 

Günümüz edebiyatının çeşitli mesele, şahıslar ve yeni eserleri (özellikle hikâye ve roman yayınları) üzerine inceleme ve tenkitleriyle tanındı. Tahir Alangu, 1973' de İstanbul'da vefat etti.

Eserleri : "Kalevala (1945)", "Çalgılı Kahvelerdeki Külhanbey Edebiyatı ve Numuneleri (1943)", "Sait Faik İçin (1956)", "Ataç'a Saygı (1959)", "Billur Köşk Masalları (1961)", "Cumhuriyetten Sonra Hikâye ve Roman (1959, 3 cilt inceleme ve antoloji), "Ömer Beyefendi'nin Monografisi (1968)"

EKREM AKURGAL (arkeolog)

TÜRK  arkeolog, 1911 yılında Hayfa'da doğdu. İstanbul Erkek lisesini bitirdi. 1933-41 yıllarında Berlin'de arkeoloji tahsil etti ve doktorasını yaptı. 1941' de Ankara Üniv. Dil, Tarih, Coğrafya fakültesinde asistan, sonra doçent ve 1949' da profesör oldu. 10 yıl sonra "ordinaryüs" unvanını aldı. 

1948' den itibaren; İzmir, Sinop, Daskyleion, Foça, Çandarlı ve Erythrai kazılarını idare etti. Türk Tarih kurumu ve Anıtlar Yüksek kurulu üyesi olan Akurgal, Avusturya, Almanya arkeoloji enstitüsü aslî, Londra'da Hallenic Studies cemiyetiyle Amerikan Arkeoloji enstitülerinin şeref üyeliğine seçilmiştir.

Bordeaux üniversitesi tarafından kendisine "fahri doktor" payesi verildi (1960). Princeton üniversitesinde ders verdi (1961-62). 1981 Kültür Bakanlığı Büyük ödülünü aldı. Ayrıca Almanya ve İtalya'dan ödül aldı. Eserlerinin büyük kısmı Avrupa ve Amerika'da yayınlanan Ekrem Akurgal, 2002' de İzmir'de vefat etti.

THÉOPHİLE ALAJOUANİNE (hekim)

FRANSIZ  hekim, 1890 yılında Verneix, Allier'de doğdu. 1926' da klinik şefliğine (Paris) ve 1947' de Salpêtrière hastanesi, nöroloji kliniği kürsüsü profesörlüğüne getirildi. 

Nörolojiyle ilgili eserleri; beyin atrofileri (1927), belkemiği fıtığının ilik kökü üzerindeki basıncı (1933), sinir osteoartropatileri, beyin dolaşımının (1936) ve beyin ödemlerinin patolojisi, konuşma ve afazinin fizyopatolojik mekanizmaları, yüz spazmları ve tedavisi hakkındadır. 

Modern nörolojide onun araştırmalarının izini taşımayan hiçbir bölüm yoktur. Théophile Alajouanine, 1980' de Paris'de öldü. 

AKŞAM (gazete)

İSTANBUL'DA yayınlanan günlük siyasî gazete. 1918 yılında Kâzım Şinasi Dersan tarafından kuruldu. 9 Haziran 1957 tarihinden itibaren "sabahları" çıkmaya başladı. 

Türk siyaset ve basın hayatının tanınmış simalarından Necmettin Sadak, "Milliyet" gazetesinin kurucusu Ali Naci Karacan ve "Dünya" gazetesinin kurucularından Falih Rıfkı Atay, "Akşam" gazetesinde uzun yıllar çalıştılar. 

Gazete 1957 yılında, Mâlik Yolaç tarafından, Kâzım Şinasi Dersan'dan satın alındı. 1 Haziran 1965' de Nur Ökten'e devredildi. 1971' den itibaren birkaç kez el değiştirdi. 1982' den 1994 yılına kadar yayına ara verdi. 14 Eylül 1994' de Mehmet Ali Ilıcak'ın yönetimine girdi. 2013 yılında da Ethem Sancak tarafından kurulan "Türk Medya" grubuna satıldı.  Gazete yayın hayatına, halen devam etmektedir.

SABAHATTİN KUDRET AKSAL (yazar)

TÜRK  şâir ve yazar, 1920 yılında İstanbul'da doğdu. İstanbul Üniv. Edebiyat fak. "felsefe" bölümünü bitirdi (1943). 1951' den sonra, İstanbul belediyesine bağlı kuruluşlarda çalıştı. 

İlk şiirinin "Varlık" dergisinde yayınlanmasından (ağust. 1938) bu yana sanatının ağırlığını şiirde göstermekle beraber hikâye ve oyun türlerinde de eserler verdi. Eserlerinin hepsinde, psikolojik unsuru ve biçim kaygılarını ön planda tutar. 

İlk hikâye kitabı "Gazoz Ağacı" ile 1955 Sait Faik Hikâye armağanını, 2.  hikâye kitabı "Yaralı Hayvan" ile Türk Dil Kurumu 1957 Sanat armağanını kazandı. 

Şiir kitapları : "Şarkılı Kahve (1944)", "Gün Işığı (1953)", "Duru Gök (1958)", "Elinle (1962)", "Bir Sabah Uyanmak (1962)", "Eşik (1970)", "Çizgi (1976)", "Zamanlar (1982)", "Bir Zaman Düşü (1984)", "Buluşma (1990)".

AKİS (dergi)

HAFTALIK  siyasî dergi, Metin Toker tarafından 1954 yılında kuruldu. Amerikan dergisi "Time"ın benzeri olarak Ankara'da yayınlanmaya başladı. Türkiye'de bu tip yayın organlarının ilki oldu. 

Özelliği, olayları teferruatla renklendirerek, genişliğine ve kendine has bir üslûpla nakletmesiydi. 

Dergi 1960' da TBMM tahkikat komisyonunca kapatıldı. Bir ay sonra tekrar yayınlandı. Akis dergisi, 1967 yılı sonuna kadar yayına devam etti.

AKİDE ŞEKERİ ve AKİDE MERASİMİ

ÂDİ  şekerle (sakkaroz) yapılır. Toz veya kesme şekere sitrik (limon asidi) veya tartarik asit ya da potasyum bitartarat katılarak kesilir. İçine çeşitli meyve özü, zararsız sunî veya tabiî esanslar, kahve veya kakao, fındık, badem gibi kuruyemişler konur, kullanımına izin verilen boyalarla boyanır. 

Elle veya makineyle kesilir. İçindeki şeker yüzde 98' den az olamaz. Akide şekerinin günümüzdeki kesiliş tarzının ünlü şekerci Hacı Bekir Efendi'nin buluşu olduğu söylenir. Hacı Bekir kesiminden evvel bu şeker, eski bakır mangırlar büyüklüğünde ve şeklinde kesilir, göbekleri de çukur bırakılırdı. Asıl özelliği baharatlı şeker oluşuydu ve başta tarçınlı ve karanfillisi gelirdi.

BEDİÎ FAİK AKIN (gazeteci)

TÜRK  gazeteci, 1921 yılında Bandırma'da doğdu. İstanbul Üniversitesi Tıp fakültesindeki tahsilini yarıda bırakarak ticarete atıldı. Daha sonra gazeteciliğe başladı (1945).

Tasvir, Tan, Milliyet, Yeni İstanbul, Ulus gazetelerinde fıkralar yazdı. Sahibi olduğu Dünya gazetesinde fıkralarına devam etti. 

1975' de gazetesini sattı. Hürriyet ve Son Havadis gazetelerinde fıkra yazarlığına devam etti. Yıllarca yurt dışında yaşayan Bediî Faik Akın, 2015' de İstanbul'da vefat etti.

Kitapları : "Efendime Söyliyeyim (fıkralar, 1954)", "Yalancı (roman, 1954)", "Sam Amca'nın Evinde (Amerika notları, 1954)", "Bir Garip Ada (İngiltere notları, 1957)", "O Biçim (hapishane notları, 1958)", "İhtilâlciler Arasında Bir Gazeteci (1967)", "Rusya'dan (SSCB notları, 1968)".

AKBABA (gazete)

İSTANBUL'DA  yayınlanan haftalık, siyasî mizah gazetesi. 1924 yılında Yusuf Ziya Ortaç tarafından kuruldu. 208 sayı çıktıktan sonra kapandı. 

1933' de yeni harflerle tekrar yayınlanmaya başladı. 1950-51 yıllarında bir kere daha yayınına ara verdi. Yusuf Ziya Ortaç'ın 1967' de vefatından sonra gazete oğlu Ergin Ortaç tarafından devam ettirildi.

Yusuf Ziya Ortaç zamanında gazete, genç mizah yazarları ve karikatürcülerin yetiştiği, hazırlandığı özel bir okul niteliğindeydi.

İSMAİL AKÇAY (sporcu)

TÜRK  atlet, 1942 yılında Balıkesir'de doğdu. Atletizme, tahsilini yaptığı Jandarma Astsubay okulunda başladı. Önceleri, uzun mesafe ve kır koşularına katıldı, sonra "maraton" dalında karar kıldı. 

1964 ve 1965 yıllarında Türkiye maraton şampiyonluklarını kazandıktan sonra, 1966' da Sarajevo'da yapılan Balkan oyunlarında şampiyonluk aldı. 1967' de Amerika'da yapılan Las Vegas maratonunda 2. oldu. Aynı yıl Akdeniz ve Balkan yarışmalarında da 2. oldu. 

1968' de Mexico olimpiyatında ve Uluslararası Tokyo maratonunda 4. oldu. Ocak 1969' da Las Vegas'da yapılan Dünya maraton yarışmasında 2. geldi. 1971' de Balkan şampiyonu ve Akdeniz oyunları 3. sü, 1972 ve 1973 yıllarında Balkan 2. oldu.

1975' de antrenörlüğe başlayan İsmail Akçay ünlü atletler yetiştirdi. Adına koşular düzenlenmektedir. 

AKÇA KOCA (osmanlı kurucularından)

OSMANLI  devletinin kuruluşuna katıldı, (doğum yeri ve yılı ?). Bir aşiret beyi ve Osman ve Orhan Beyler'in silâh arkadaşıydı. 1320 yılına doğru, İzmit ve Sakarya taraflarını "fetihle" görevlendirildi. Buralarda bazı yerleri aldı. 

Aşiret beylerinden Konuralp ile beraber Aydos ve Samandıra'yı fethetti. Bu başarısından ötürü kendisine Samandıra kalesi "mülk" olarak verildi. 

Daha sonra Gazi Abdurrahman ile beraber İzmit-Üsküdar arasındaki yerlere akınlar yaptı ve buraları da yeni kurulan Osmanlı toprakları içine kattı. 

Oğlu Hacı İlyas, torunu Fazlullah Paşa, onun oğlu Mevlânâ Kutbeddin ve onun da oğlu Seydi Çelebi'dir.  Bütün bu adları geçenler Osmanlı devletinin kuruluşunda ve gelişmesinde rol oynadılar. 

Kocaeli vilâyeti ismini Akça Koca'dan aldı. Akça Koca, 1328 yılında Kandıra'da vefat etti.

AHMED ZİYA AKBULUT (ressam)

TÜRK  ressam (d. 1869 - ö. 1938). Eski ressamlarımızın çoğu gibi Harp Okulu mezunuydu. Osman Nuri Paşa'dan ve Hoca Ali Rıza Bey'den resim dersleri aldı. Gelişen sanat çalışmalarına paralel olarak müspet ilimlere de merak saldı. Kısa zamanda; matematik, astronomi ve özellikle "menazır" denilen perspektif bilimi dallarında otorite olarak tanındı.

"Osmanlı Ressamlar" cemiyetinin üyesi ve titiz bir "gerçekçi (realist)" olan sanatçı, "perspektif" kurallarını kesinlikle tablolarında tatbik ederdi: Çizgilerin ön planlarından ufuk noktasına kaçışları, eşyayı sınırlandıran desenin modele uyması, ışık, gölge ve yarı gölge gibi renklerin kopya edilmesi tablolarının özelliği idi. 

Genel olarak "Ali Rıza okulu" denilebilecek bir resim anlayışının temsilcisidir. Bu anlayışa göre ressam; gördüğü tabiat parçasına veya modele, yeni elemanlar katmayacak, bu tabiatı ve modeli değiştirmeyecek, objektif olacaktır. Sanatçının Resim ve Heykel müzesindeki "Beyazıt İmareti" adlı tablosu, bu anlayışın en başarılı örneğidir.

Bazı eserleri : "Beyazıt İmareti", "Sultanahmet Camii", "Mihrimah Camii".

HÜSEYİN AKBAŞ (sporcu)

TÜRK  güreşçi, 1933 yılında Tokat'da doğdu. Güreşe köyünde "karakucak" ile başladı. Bir ayağı sakattı, buna rağmen güreşe büyük kabiliyeti vardı. Onu bir karakucak güreşinde seyreden Yaşar Doğu, Ankara'ya götürdü ve "minder güreşi"ne başlattı. 

1953 yılında sıkletinin Türkiye şampiyonluğunu aldı ve Millî Güreş takımına seçildi. 1954' de parlak güreş hayatının ilk Dünya şampiyonluğunu kazandı. Bundan sonra, 1955 Greko-romen Dünya 3. sü, 1956 Dünya Kupası 1. si ve Olimpiyat 3. sü. 

1957, 1958, 1959, 1962, 1965 yıllarında Dünya şampiyonu, 1961 Dünya 3. sü, 1964 Olimpiyat 2. si oldu. Bu başarılarıyla büyük bir rekor tesis etti.

52 ve 57 kilolarda kazandığı bu büyük başarılarla dünyanın gelmiş-geçmiş en ünlü güreşçisi olarak tanınan Hüseyin Akbaş, 1989' da Tokat'da vefat etti.

OKTAY AKBAL (yazar)

TÜRK  hikâye yazarı, 1923 yılında İstanbul'da doğdu. Özel İstiklâl lisesini bitirdikten sonra (1942), birkaç yıl üniversiteye gitti. Millî Eğitim bakanlığı tercüme bürosu dışında resmî bir işte çalışmadı. Tekil 1. ve 3. şahıslara söylettiği iç monologlar diye özetlenebilecek hikâyelerinde, otobiyografi izleri taşıyan uzak, yakın, dağınık hayat parçalarını birleştirir.

İnce duygulu, aydın, çoğunluk orta sınıf insanının toplum törelerine intibaksızlık ve ferdî ümitsizliklerini, hikâyelerinde nakletti.

Hikâyeleri : "Önce Ekmekler Bozuldu (1946)", "Aşksız İnsanlar (1949)", "Bizans Definesi (1953)", "Bulutun Rengi (1954)", "Berber Aynası (1958)", "Yalnızlık Bana Yasak (1967)", "Tarzan Öldü (1969)", "İstinye Suları (1973)", "İlk Yaz Devrimi (1977)", "İki Çocuk (1979)", "Hey Vapurlar, Trenler (1981)", "Lunapark (1983)", "Ey Gece Kapını Üstüme Kapat (1988)", "Hücrede Karmen (1998)", "İlk Yaz Devrimi (2000)".

Romanları : "Garipler Sokağı (1950)", "Suçumuz İnsan Olmak (1957)", "İnsan Bir Ormandır (1975)", "Düş Ekmeği (1983)", "Batık Bir Gemi (1997)".

Türk Dil kurumunun 1958 roman ödülünü (Suçumuz İnsan Olmak) ve 1959 Sait Faik hikâye (Berber Aynası) armağanını kazanandı. "Deneme" ve "hatıra" türünde de eserler verdi. Çeşitli gazetelerde yazarlık da yapan Oktay Akbal, 2015' de Muğla'da vefat etti.  

BESİM ÖMER AKALIN (hekim)

TÜRK  hekimi, 1862 yılında İstanbul'da doğdu. Askerî Tıp okulunu "yüzbaşı" rütbesiyle bitirdi. Kısa süre sonra Paris'e gönderildi. Başta Boudin olmak üzere büyük otoritelerin kliniklerine devam ederek, "kadın doğum ve hastalıkları" bilgisini artırdı. Yurda dönüşünden sonra "generalliğe" yükseldi.

Okul binalarından ayrı, Gülhane parkı içinde bir doğumevi (velâdethane) yaptırmayı başardı. Bir durgunluk içine giren "Hilâl-i Ahmer (kızılay)" cemiyetini tekrar harekete geçirdi. "Veremle Mücadele", "Çocuk Esirgeme" ve "Süt Damlası" cemiyetlerini kurdu. Binlerce tıp talebesine modern doğum bilgisini öğrettiği gibi, "ebe" yetiştirmek üzere, Tıp fakültesine bağlı bir de okul açtı. 

1908 Meşrutiyetinde rütbesi albaylığa indirildi. 2. Abdülhamid devrinde olduğu gibi, Meşrutiyetten sonra da padişah sarayına yakınlığını ve halk arasında "paşa" unvanını muhafaza etti. 1909' da fakülte haline getirilen Tıbbiye'ye, Cemil Paşa'dan sonra seçilen ikinci dekan oldu (1911).