AKA GÜNDÜZ (yazar)

TÜRK  romancı, hikâyeci, şâir ve gazeteci. Asıl adı Enis Avni'dir. 1886 yılında Selânik'te doğdu. İlköğrenimini Serez ve Selânik'te yaptı. İstanbul'a gelince Galatasaray lisesinde, Edirne ve Kuleli askerî okullarında ve Harbiye'de okudu. Hastalığı sebebiyle Harbiye'den ayrıldı. 

Paris'e giderek 2,5 yıl kadar "hukuk" ve "güzel sanatlar" öğrenimi yaptı. Tahsilini yarıda bırakarak İstanbul'a döndü. Siyasî sürgün olarak Selânik'e gönderildi. 1908' de Hareket ordusuyla, gönüllü olarak İstanbul'a girdi. 

Bir yıl kadar Adana meclisi idare başkâtipliği yaptı. İstifa ederek "gazetecilik" hayatına atıldı. Mütarekede (1919) Malta adasına sürülenler arasındaydı. Yurda dönünce, yazarlığa devam etti. 1932 - 1946 yılları arası Ankara milletvekilliği yapan Aka Gündüz, 1958' de Ankara'da vefat etti. 

Önce Selânik'te çıkan gazete ve dergilerdeki yazılarıyla tanındı. Bunlar arasında; "Çocuk Bahçesi (1905)" ve "Genç Kalemler (1911)" vardır. Millî edebiyat akımına katıldı. 70' e yakın kitap yayınladı. Şiirleri, küçük ve büyük hikâyeleri, romanları, piyesleri, mizah yazıları, fıkraları vardır. Konularını halk çevrelerinden alan, sade bir dille yazılmış yarı realist romanlarıyla sevilir.

JEAN AİCARD (yazar)

FRANSIZ  şâir ve tiyatro yazarı, 1848 yılında Toulon'da doğdu. Şiir kitaplarıyla ince duygulu ve samimi bir yazar olarak tanındı; "Körpe İnançları (1867)", "Provans Şiirleri (1874)", "İsa (1896)", "İsa'nın Kanı (1917)".

Yazdığı birçok oyun arasında özellikle "Le Père Lebonnar (1889)" adlı eser o devirde Fransa ve İtalya'da büyük başarı kazanmıştı. 

Birçok romanı da vardır; "Camargue Kralı (1890)", "Siyah Elmas (1895)", "Benjamine (1906)" ve çok okunan "Maurin des Maures (1908).

1909 ' da Fransız akademisine seçilen Jean Aicard, 1921' de Paris'de öldü.

AHUNDZADE FETHİ ALİ ( yazar)

AZERBAYCANLI  edebiyatçı, tiyatro yazarı, 1811 yılında Şeki'de doğdu. Medrese öğrenimi sırasında Doğu dillerini öğrendi. Sonra, şâir Mirza Şefi'nin tesiriyle bir Rus okuluna girdi. Din adamı olmaktan vazgeçerek askerliği meslek olarak seçti. Albaylığa kadar yükseldi.

Rus edebiyatından ayrı olarak; felsefe ve sosyal bilimlerle ilgilendi. Kafkasya genel valisi Varantsoy, Tiflis'de bir tiyatro binası yaptırınca (1850), bu tiyatroda oynanmak üzere piyes yazmaya başladı. Bunlar "komedi" türündendi; 

"Hikâye-i Molla İbrahim Halil Kimyager (1850)", "Mösyö Yurdan Hekim-i Nebatat ve Derviş Mest Ali Şah Meşhur Câzuger (1850)", "Sergüzeşt-i Vezir Han-ı Serap yahut Lenkeran Veziri (1850)", "Hirs-i Guldur Basan (1851)", "Sergüzeşt-i Merd-i Hasis (1852)", "Murafaa Vekillerinin Hikâyeti (1855)", "Adanmış Kevakip yahut Hikâyeti Yusuf Şah (1856)" adlarındaki bu piyesler 1859 yılında bir arada basıldı. 

Temsilat-ı kabudan Mirza Fethi Ali Ahundzade'nin piyeslerinin önemi, halk diliyle ve halkın günlük meseleleri ele alınarak yazılmasından gelir. Ayrıca Türk telif tiyatro eserlerinin ilk örneklerindendir. Ahundzade, Azerbaycan uyanış edebiyatının öncülerindendir.

AHRAR FIRKASI (parti)

İSTANBUL'DA kurulan ilk siyasî parti (1908). İttihat ve Terakki fırkasına muhalefet etmek üzere kuruldu. Başlıca kurucuları : Ahmed Samim, Celâleddin Ârif, Fazıl, Mahir Said, Nihad Reşad, Nureddin Ferruh, Tahir Hayreddin, mabeyinci Reşid Beyler ve Damat Salih Paşa'dır. Fırka başkanlığı Prens Sabahaddin'e teklif edilmiş, fakat kabul etmemişti. 

Kuruluşu sırasında yayınlanan programda partinin gayesi şöyle açıklanmıştı : "En geniş anlamıyla hürriyetlere yer vermek, mahallî yetkileri genişleterek, âdem-i merkeziyet esasını uygulamak".

Bu partinin çevresinde gayrimüslim milletvekilleriyle, 2. Meşrutiyet'in kuruluşundan, İttihat ve Terakki'nin icraatından memnun olmayanlar toplandı. Mebusan meclisinde küçük, müessir bir grup meydana getirdiler.

AHMED ŞUAYB (yazar)

EDEBİYATI  Cedide yazarlarından, 1876 yılında İstanbul'da doğdu. Fatih rüştiyesinde, Vefa idadîsinde okudu. Hukuk mektebini bitirdi. Sonradan sadrazam olan Hakkı Paşa'nın yardımcısı olarak, hukuk mektebinde, "idare hukuku" öğretmenliği yaptı. Cemiyeti Rüsumiye üyeliğinde bulundu. 

2. Meşrutiyet'ten sonra Hukuk mektebinde idare hukuku, devletler hukuku dersleri verirken, Maarif meclisi üyeliğine, Tedrisat-ı İptidaiye müdürlüğüne, İstanbul Maarif müdürlüğüne, en sonunda Divanı Muhasebat müddei umumîliğine getirildi.

"Serveti fünun" dergisinin en parlak döneminde, Edebiyatı Cedideciler arasında, pek genç olduğu halde, mühim bir yer tuttu. Batı düşünce ve edebiyat dünyasından 8 ünlü adamın hayatını, eserlerini inceleyen "Hayat ve Kitaplar (1901)" adlı eserinden sonra yayınlanan "Esmar-i Matbuat" da ciddi bir araştırma sayılabilir.

AHMED SAMİM (gazeteci)

TÜRK  gazeteci, 1884 yılında Pirzerin'de (Kosova) doğdu. İlk öğrenimini İstanbul, Fatih'te yaptı. Mektebî Sultanî (Galatasaray) ile Robert kolejde okudu. Reji memuru oldu. 2. Meşrutiyet'ten sonra basın hayatına girdi. 

"Ahrar" fırkasının yayınladığı "Osmanlı" gazetesinde yazarlık yaptı. "31 Mart" vak'asından (1909) sonra "Hilâl" gazetesini çıkardı. İsyancıların elinden kurtulup Ayastefanos'daki (Yeşilköy) Hareket ordusu karargâhına sığındı. 

Hayat normale dönünce, İstanbul Emniyet müdürlüğünde vazife aldı. Sonra "Sada-i Millet" gazetesinin yazı işleri müdürü oldu. 

Köprüden geçerken bir kurşunla 26 yaşında öldürüldü (1910). Katili bulunamadı. İttihad ve Terakki cemiyeti aleyhinde sert, ateşli yazılar yazmış, ileri fikirli cesur bir gazeteciydi. 

AHMED NAKŞÎ (ressam)

TÜRK  minyatür ressamı, müneccim ve şâir, 16. yüzyıl sonuyla 17. yüzyıl başında yaşadı. Hayatı hakkında kesin bilgi yoktur. Âşık Çelebi tezkiresine göre, İstanbul'un Ahırkapı mahallesindendir. Usta bir minyatür ressamı ve şâirdir. 

Sultan 1. Ahmed devrinde Süleymaniye camii muvakkitliğini yapmıştır. Günümüze gelmiş olan 49 minyatürü, 2. Osman'a takdim edilmiş olan, Taşköprülüzâde'nin "Şakayık-ı Numaniye" tercümesi içinde yer alır. Topkapı Sarayı müzesinde bulunan bu eserde; Nakşî âlimlerin, din adamlarının ve sultanların, kitabın metnindeki tariflere dayanan hayalî portrelerini yapmıştır. 

Ahmed Nakşî  (Şakayık-ı Numaniye'den)

Ahmed Nakşî  (Şakayık-ı Numaniye'den)

AHMED MUSA (ressam)

MİNYATÜR  ressamı, 14. yüzyılda Safevîler'in Saray ressamıydı. Dost Muhammed'e göre İlhanlı hükümdârı Ebu Said Hüdabende (1316 - 1336) devrinde yaşadı. Tebriz'de daha sonraki minyatür okulunun kurucusudur. 

"Kelile Dimne", "Miraçnâme", "Ebu Saidnâme" ve "Tarihi Cengiz Han" adlı 4 eseri minyatürlediği bildirilen Ahmed Musa'nın bu eserlerinden sadece Topkapı Sarayı müzesindeki bir albüm içinde yer alan "Miraçnâme"ye ait 8 minyatürü günümüze gelmiştir. 

Ahmed Musa minyatürü  (Miraçnâme'den)

AHMED LÜTFİ EFENDİ (vak'anüvis)

OSMANLI  vak'anüvislerinden, 1817 yılında İstanbul'da doğdu. Nalıncı esnafından Mehmed Ağa'nın oğlu. 1837' ye kadar devrin en şöhretli ilim adamlarından Arapça, Farsça, hadis, tefsir, fıkıh dersleri aldı. 

1831' de "kadılık" yapmaya hak kazandı. Vak'anüvis olarak; 1825 - 1867  devrinin tarihini yazdı. 12 ciltlik eserin, ancak 8 cildi basılmıştır. Diğerleri "yazma" olarak Türk Tarih Kurumu kütüphanesindedir. Ahmed Lütfi Efendi, 1907' de İstanbul'da vefat etti.

Diğer eserleri : İmam-ı Gazalî'nin "Talim-ül Müteallim"ini, "Tefhin-ül Müteallim" adıyla tercüme etti. "Divançe"si vardır. Başkası tarafından çevrilmiş bir "Robenson" tercümesinin dilini düzeltmiştir. 1869' da ilk 2  harfi basılan bir "Lûgat-ı Kamus" hazırlamıştır.

AHMEDÎ ALTINI (dinar)

TOLONOĞULLARINDAN  Ahmed bin Tolon'un (hük. 868 - 884) Mısır'da kendi adına kestirdiği altın dinar. Adından dolayı bu dinarlara "Ahmedî" denmiştir. 

Ahmedî dinarının çapı 23 milimetredir. Dinarın ortasında, etrafında, ön ve arka yüzünde Kur'anı Kerim'den âyetler vardır.

Ahmedî altını  (ön yüz)

Ahmedî altını  (arka yüz)

AHMED FEHİM (tiyatrocu)

TÜRK  tiyatrocu, 1851 yılında İstanbul'da doğdu. Hattat ve âlim Abdülkadir Efendi'nin oğlu. Çocukluğunda tornacı olarak çalıştı ve Sanayi mektebi şefliğine alındı. 

Fotografi, çinkografi ve tezhip işlerine merakı vardı. Sevdiği ve devamlı gittiği Gedikpaşa tiyatrosu aktörleriyle tanıştı. 1876' da Rus harbi başladığında, Gedikpaşa tiyatrosunun Ermeni aktörlerinin bir kısmı Edirne'ye gidince, Ahmed Fehim tiyatroya girdi. 

Tiyatroda ilk defa "Çifte Sağırlar" komedisinde uşak "Bonifos" rolünü oynadı.

Fasulyacıyan trubuyla Bursa'ya giden Ahmed Fehim, orada Ahmed Vefik Paşa'nın ilgisini çekti. Paşa, Fehim Efendi'ye roller vermeye başladı. Ahmed Fehim İstanbul'a dönüşünde, kendisi bir kumpanya teşkil etti. "Osmanlı Komedi Heyeti" adı verilen bu kumpanyada çağdaş Fransız tiyatrosundan tercüme edilmiş komedi ve vodvilleri oynadı.

2. Meşrutiyette ilk defa Namık Kemal'in "Vatan" piyesini sahneye o koydu. Dârülbedayi'i kurmak üzere İstanbul'a gelen Antuan, onu komedi kısmına hoca seçti. Ahmed Fehim, 1930' da İstanbul'da vefat etti. [ünlü ressam Münif Fehim'in (1900-1983) babasıdır].

AHMED CEVDET PAŞA (tarihçi)

OSMANLI  devlet adamı, tarihçi, hukukçu, edebiyatçı, 1822 yılında Lofça'da (Bulgaristan) doğdu. Öğrenimini Lofça müftüsü Hafız Ömer Efendi'den yaptı. 1839' da İstanbul'a gelerek, medrese öğrenimine devam etti. Murad Molla tekkesinde devrin şâir ve bilginleriyle tanıştı. 

Müderris olduktan sonra, Mustafa Reşit Paşa'nın çocuklarına ders vermeye başladı. Âli ve Fuad Paşalarla tanışarak siyasî alandaki görgüsünü artırdı. 1850' de Maarif meclisi üyesi olarak, Erkek Öğretmen okulu müdürlüğüne getirildi.

Fuad Paşa ile Bursa'ya yaptığı seyahat sırasında "Kavaid-i Osmaniye" adlı kitabı ve Şirket-i Hayriyye'nin kuruluşuna ait projeleri hazırladı. İstanbul'a dönüşünde Öğretmen okulu ve Maarif meclisinde esaslı değişiklikler yaptı. 1851' de Encümen-i Dâniş'in kurulmasına önayak oldu. 

1852' de Fuad Paşa ile Mısır'a gitti. Dönüşte, meşhur "Tarih"inin ilk 3 cildini hazırlayıp Abdülmecid'e sundu. "Süleymaniye" derecesine yükseldi ve "vakanüvis" oldu (1855). 1861' de "Meclis-i Vâlâ" üyeliğine getirildi. 2 ay sonra "fevkalade komiser" sıfatıyla İşkodra'ya, 1863' de Bosna-Hersek müfettişi olarak Bosna'ya gönderildi.

1868' de "Divan-ı Ahkâm-ı Adliye" reisliğiyle İstanbul'a çağrıldı. Mahkemelerin ıslahı ve yeni kuruluşlar bu zamanda ele alındı. Cevdet Paşa'nın başkanlığında kurulan bir ilim heyeti, Hanefî fıkhına göre hazırlanan "Mecelle"yi tamamlayıp yayınladı.

1873' de "Maarif-i Umumîye" nezaretine tayin olundu. Sıbyan, rüştiye, idadî okullarının tanzimi ve okutulacak kitapların düzenlenmesini sağladı. Birçok devlet kademesinde bulundu.

Yanya valisi, Suriye valisi oldu. Hukuk mektebinde dersler okuttu. Girit meselesiyle ilgilendi. 1890' da, 2. Abdülhamid kendisini "Meclis-i Âlî"ye memur etti. Ahmed Cevdet Paşa, 1895' de İstanbul, Bebek'te vefat etti.

Tanzimat devrinin en büyük devlet adamlarından biri olan Ahmed Cevdet Paşa, 30 cilde yakın eser verdi. Yazdığı nizamnâme ve talimatnâmeler de ciltler tutar. 

Eserleri : "Medhal-i Kavaid (rüştiyeler için, 1851, 1874, 1875, 1884 ve tarihsiz bir basım)", "Tarih-i Cevdet (12 cilt, 1853-83, 1862-83, 1885-91, çeşitli ciltlerinin tarihli-tarihsiz yeni basımları da var)", "Beyan-ül Unvan (1856-72)", "Mukaddime-i İbn Haldun (1. cildinin 6. faslını çevirdi - 1860)", "Takvim-ül Edvar (1870, 1882)", "Kavaid-i Türkî (sıbyan okulları için 1871, 1875, 1885)", "Kısas-ı Enbiyâ Aleyhim-üs Selâm ve Tevârih-i Hülefa (12 cüz, 2 cilt, 1874-88, 1905, 1912-20; 10 cilt olarak 1945-47, tek cilt olarak 1963, 1966 Sadi Irmak yayını)", "Miyar-ı Sedad (ilkokullar için, İlm'i mantıktan, 1876, 1885)", "Talikat-i Ahmed Cevdet alâ Netayıc-ül Efkâr Şerh-ül Ezhar (1876)", "Âdâb-ı Sedad min İlm-ül Âdâb (1877, 1885)", "Belâgat-i Osmaniye (hukuk mektebinde takrir olunan derslerin özeti - 1880, 1881, 1885, 1889, 1892, 1908)", "Süruri Mecmuası (tarihçi Süruri'nin tarih mısralarını havi mecmua - 1881)", "Kavaid-i Osmanî (Keçecizade M. Fuad Paşa ile beraber - 1884, 1889, tek başına yeni tertip Kavaid-i Osmaniye -1885, 1886, 1888, 5. ve 7. basımlar 1893, tarihsiz basım var, eser Levis Sanbunci tarafından El Mirât-üs Seniye f'il Kavaid-il Osmaniye adıyla Arapçaya da çevrildi- 1867)", "Hulâsat-ül Beyan fi Telif-il Kur'an (1885)", "Şerh-i Kitab-ül Emanet (1888)", "Kırım ve Kafkas Tarihçesi (2. basım 1889)", "Mecelle-i Ahkâm-ı Adliye (2.basım 1889)", "Eser-i Ahd-i Hamidî (ilkokullar için din bilgisi, 1891)", "Malûmat-ı Nafia Risalesi (tarihsiz 2 baskı var)", "Tezakir (3 cilt, 1953-63-67)".

AHMED CEVDET BEY (gazeteci, yazar)

TÜRK  gazeteci-yazar, 1861 yılında İstanbul'da doğdu. Kaptanpaşa rüştiyesinde okudu. Mülkiye ve sonra Hukuk mektebini bitirdi. Özel derslerle Arapça, Fransızca, Almanca, Rumca öğrendi. 21 yaşında bu dillerden tercümeler yaparak "Tercüman-ı Hakikat" gazetesine girdi.

Bir süre "Takvim-i Vekayi" yazı kurulunda bulundu, sonra "Tömbeki" rejisinde, Osmanlı bankasında memur oldu. "Sabah", "Tarih", "Saadet" gazetelerine başyazarlık yaptı. Günlük "İkdam" gazetesinin imtiyazını alıp yayın hayatına atıldı (23. 6. 1894). 

Gazetesinin yanında bir de "İkdam kütüphanesi" kurarak değerli birçok eseri, bu arada Evliya Çelebi seyahatnamesinin ilk 6 cildini yayınladı. 

2. Meşrutiyet'ten sonra gazetesinde teknik değişikliğe giderek sayfa sayısını artırdı, Türk gazeteciliğinde bir hamle yaptı. "İttihat ve Terakki" cemiyetine karşı muhalefete geçti. Avrupa'ya gitti (1909). Oradan gazetesine sürekli yazılar gönderdi. 

İlk Basın kongresi için Ankara'ya geldi. İlk oturumda heyecandan kalp krizi geçirdi ve ertesi gün vefat etti (1935). 

Ahmed Cevdet Bey yazılarını sade bir dille yazardı. "Türkçülük" akımını benimsemişti. Halk tarafından çok sevilirdi.

AHMED CELÂLEDDİN dede (şâir)

19. yüzyıl mevlevî şâirlerinden. 1853 yılında Gelibolu'da doğdu. Üsküdar ve Galata mevlevîhanelerinde mesnevî okuttu. 

Farsça, Türkçe, Arapça şiir yazardı, fakat şiirleri yayınlanmadı. Ahmed Celâleddin dede, 1946 (?) yılında İstanbul'da vefat etti.

AHMED AFYONKARAHİSARî (hattat)

TÜRK  hattat, 873 yılında Afyon'da doğdu. Hayatı hakkında fazla bilgi yoktur. Lakabından Afyonkarahisarlı olduğu anlaşılıyor. İlk hocasının Yahya Sofi olduğu iddia edilse de bu yanlıştır. Çünkü, yaşadığı tarihler uyuşmaz, ayrıca eserlerinin ketebe kıtasında hocası olarak kaydedilmemiştir. İmzalarında sadece, Seyyid Esadullah Kirmanî'nin adı geçer.

Afyonkarahisarî, hayatın maddî kıymetlerine karşı kayıtsızdır. Sanata ve ilme olan meyli dolayısıyle Arapça ve Farsça öğrenmiş, ilim ve edebiyatla uğraşıp şiirler yazmıştır. Derhal tanınan kendine has bir yazı üslûbu vardır.

Süleymaniye ve Piyalepaşa camii yazıları, Mimar Sinan sebili ve mezar kitabesi ile kendi mezar taşı yazısı bilinen eserlerindendir. 2 tane müzehhep "Kur'an-ı Kerim"i Topkapı Sarayı müzesindedir. 

Hasan Çelebi, Ferhat Paşa, Derviş Mehmed Çelebi, İbrahim Hüsnü, Muhiddin Halife, Süleyman Halife gibi talebeleri olan Ahmed Afyonkarahisarî, 963' de İstanbul'da vefat etti.

Ahmed Afyonkarahisarî
Kur'an'ından bir sayfa