7 Kasım 2021 Pazar

AHMED CEVDET PAŞA (tarihçi)

OSMANLI  devlet adamı, tarihçi, hukukçu, edebiyatçı, 1822 yılında Lofça'da (Bulgaristan) doğdu. Öğrenimini Lofça müftüsü Hafız Ömer Efendi'den yaptı. 1839' da İstanbul'a gelerek, medrese öğrenimine devam etti. Murad Molla tekkesinde devrin şâir ve bilginleriyle tanıştı. 

Müderris olduktan sonra, Mustafa Reşit Paşa'nın çocuklarına ders vermeye başladı. Âli ve Fuad Paşalarla tanışarak siyasî alandaki görgüsünü artırdı. 1850' de Maarif meclisi üyesi olarak, Erkek Öğretmen okulu müdürlüğüne getirildi.

Fuad Paşa ile Bursa'ya yaptığı seyahat sırasında "Kavaid-i Osmaniye" adlı kitabı ve Şirket-i Hayriyye'nin kuruluşuna ait projeleri hazırladı. İstanbul'a dönüşünde Öğretmen okulu ve Maarif meclisinde esaslı değişiklikler yaptı. 1851' de Encümen-i Dâniş'in kurulmasına önayak oldu. 

1852' de Fuad Paşa ile Mısır'a gitti. Dönüşte, meşhur "Tarih"inin ilk 3 cildini hazırlayıp Abdülmecid'e sundu. "Süleymaniye" derecesine yükseldi ve "vakanüvis" oldu (1855). 1861' de "Meclis-i Vâlâ" üyeliğine getirildi. 2 ay sonra "fevkalade komiser" sıfatıyla İşkodra'ya, 1863' de Bosna-Hersek müfettişi olarak Bosna'ya gönderildi.

1868' de "Divan-ı Ahkâm-ı Adliye" reisliğiyle İstanbul'a çağrıldı. Mahkemelerin ıslahı ve yeni kuruluşlar bu zamanda ele alındı. Cevdet Paşa'nın başkanlığında kurulan bir ilim heyeti, Hanefî fıkhına göre hazırlanan "Mecelle"yi tamamlayıp yayınladı.

1873' de "Maarif-i Umumîye" nezaretine tayin olundu. Sıbyan, rüştiye, idadî okullarının tanzimi ve okutulacak kitapların düzenlenmesini sağladı. Birçok devlet kademesinde bulundu.

Yanya valisi, Suriye valisi oldu. Hukuk mektebinde dersler okuttu. Girit meselesiyle ilgilendi. 1890' da, 2. Abdülhamid kendisini "Meclis-i Âlî"ye memur etti. Ahmed Cevdet Paşa, 1895' de İstanbul, Bebek'te vefat etti.

Tanzimat devrinin en büyük devlet adamlarından biri olan Ahmed Cevdet Paşa, 30 cilde yakın eser verdi. Yazdığı nizamnâme ve talimatnâmeler de ciltler tutar. 

Eserleri : "Medhal-i Kavaid (rüştiyeler için, 1851, 1874, 1875, 1884 ve tarihsiz bir basım)", "Tarih-i Cevdet (12 cilt, 1853-83, 1862-83, 1885-91, çeşitli ciltlerinin tarihli-tarihsiz yeni basımları da var)", "Beyan-ül Unvan (1856-72)", "Mukaddime-i İbn Haldun (1. cildinin 6. faslını çevirdi - 1860)", "Takvim-ül Edvar (1870, 1882)", "Kavaid-i Türkî (sıbyan okulları için 1871, 1875, 1885)", "Kısas-ı Enbiyâ Aleyhim-üs Selâm ve Tevârih-i Hülefa (12 cüz, 2 cilt, 1874-88, 1905, 1912-20; 10 cilt olarak 1945-47, tek cilt olarak 1963, 1966 Sadi Irmak yayını)", "Miyar-ı Sedad (ilkokullar için, İlm'i mantıktan, 1876, 1885)", "Talikat-i Ahmed Cevdet alâ Netayıc-ül Efkâr Şerh-ül Ezhar (1876)", "Âdâb-ı Sedad min İlm-ül Âdâb (1877, 1885)", "Belâgat-i Osmaniye (hukuk mektebinde takrir olunan derslerin özeti - 1880, 1881, 1885, 1889, 1892, 1908)", "Süruri Mecmuası (tarihçi Süruri'nin tarih mısralarını havi mecmua - 1881)", "Kavaid-i Osmanî (Keçecizade M. Fuad Paşa ile beraber - 1884, 1889, tek başına yeni tertip Kavaid-i Osmaniye -1885, 1886, 1888, 5. ve 7. basımlar 1893, tarihsiz basım var, eser Levis Sanbunci tarafından El Mirât-üs Seniye f'il Kavaid-il Osmaniye adıyla Arapçaya da çevrildi- 1867)", "Hulâsat-ül Beyan fi Telif-il Kur'an (1885)", "Şerh-i Kitab-ül Emanet (1888)", "Kırım ve Kafkas Tarihçesi (2. basım 1889)", "Mecelle-i Ahkâm-ı Adliye (2.basım 1889)", "Eser-i Ahd-i Hamidî (ilkokullar için din bilgisi, 1891)", "Malûmat-ı Nafia Risalesi (tarihsiz 2 baskı var)", "Tezakir (3 cilt, 1953-63-67)".