KERİM AFŞAR (tiyatrocu)

TÜRK  tiyatro sanatçısı, 1930 yılında İstanbul'da doğdu. 1953' de Devlet konservatuarının "tiyatro" bölümünü bitirdi. Sahneye ilk çıkışı, okulda bulunduğu sırada "Cyrano de Bergerac"da oynadığı rolle oldu. 

Sonraki yıllarda Devlet tiyatrosu sahnelerinde : "Derin Mavi Deniz", "Tanrıdağı Ziyafeti", "Tanrılar ve İnsanlar", "Othello", "Oğuzata", "Dışarıdakiler", "On İkinci Gece", "Midas'ın Kulakları", "Gergedan", "Cadı Kazanı", "Becket", "Kahvede Şenlik Var", "Kaktüs Çiçeği", "Bağdat Hatun" gibi oyunlarda oynadı.

Özellikle; "Ay Herkese Gülümser", "Hamlet", "Midas'ın Kulakları", "Küheylan", "Gergedan" oyunlarındaki başarısıyla dikkat çekti.

Ayrıca; sinema ve dizi oyunculuğu, radyo tiyatrosu sanatçılığı, yönetmenlik ve seslendirme yapan Kerim Afşar, 2003' de Ankara'da vefat etti. 

VALERİO ADAMİ (ressam)

İTALYAN  ressam, 1935 yılında Bologna'da doğdu. Milano'daki Brera akademisinde öğrenciyken, "anlatımcılık"ın etkisinde kaldı. Bir ara "gerçeküstücülük"e yöneldiyse de zamanla "figüratif" eğilimli bir üslûbu benimsedi. 

Tablolarında "pop-art" ve "yeni gerçekçilik" akımına yakın öğelerden faydalanmasına rağmen, Adami'nin eserleri bazen G. de Chirico'nun "metafizik" resmini andırır. Çalışmasına genellikle fotoğraflarla başlayan ressam, desen yoluyla; mekân, zaman ve kişilerin "görünmez" yapısını araştırır. 

Kullandığı renkler duru sayılır. Saf renkleri hep siyah halkalarla çeviren sanatçı, gölgelerden ve tonlamadan kaçınır, donuk ve belirsiz renkleri kullanmaz. Adami, bir nesneden sağlık gereçleri yada insan gövdesinin herhangi bir parçasından yola çıkarak duygusuz ustalıkla bir mekân mimarisi oluşturur ("Victoria Station" açık helâları, "Banyo Tekneleri" dizisi).

Birçok eserinde soğuk bir erotizm egemendir. Paris, Zürich ve Londra'da açtığı sergilerde eserlerini sergiledi. Kassel'in "Documenta III"üne katıldı (1964). Ayrıca; Venedik bienaline ve New York'ta, "Dada, Gerçeküstücülük ve Mirası" adlı sergiye eser gönderdi (1968). 1971'de "Çölde Tatil" adlı uzun metrajlı ve renkli bir film yaptı.

Valerio Adami  -  Attentato

VİTO ACCONCİ (sanatçı)

AMERİKALI  sanatçı, 1940 yılında New York'da doğdu. Gövdesel sanatın önderidir. Önceleri şiirle uğraşıyordu. 1968-69' a doğru, sanat araştırmalarını gerçek bir mekânda sürdürmeye girişti. Gövdesini bir deney alanı olarak kullanan Acconci; M. Duchamp, Y. Klein, P. Manzoni'nin araştırmalarını sonuna kadar götürdü. 

Her eylem, her "madde" gövdesinde gerçekleştirdiği ve çoğu zaman acı veren yeni bir deneydi onun için. Kol üstünde ısırık izleri (Trademarks), göğüste hamam böceği ezme (Rubbings). 

Yöntem olarak benimsediği, ama aslında toplumun ve toplum değerlerinin bir eleştirisi olan sanat çalışmalarıyla; ya doğrudan doğruya ya da galerilerde sergilediği belgeler kanalıyla (film, fotoğraf vb.) seyirciyi tedirgin etmeye çalışır. Vito Acconci, 2017' de New York'da öldü.

Vito Acconci  -  Grass and Mouth Piece  (1970)

MAGDALENA ABAKANOWİCZ (dokumacı heykeltraş)

POLONYALI  kadın dokumacı heykeltraş, 1930 yılında Falenty'de (Varşova yakınları) doğdu. Çok parçalı dokumaları; yer yer delikler, kabartmalar ve çok defa gözle görülebilen çözgülerden oluşur. 

Bazı eserlerini mekân içinde birleştirerek 3 boyutlu bir görünüm veren sanatçı, yeni Polonya halıcılığının önde gelen isimlerinden biridir. Çalışmalarını düzenli olarak bütün dünyada sergiledi. Magdalena Abakanowicz, 2017' de Varşova'da öldü. 

Magdalena Abakanowicz  -  Büyük Turuncu Abakan  (1970)

YAVUZ ABADAN (hukukçu)

TÜRK  hukukçusu, 1905 yılında Eskişehir'de doğdu. İstanbul Hukuk fakültesini bitirdi (1929). Heidelberg (Almanya) üniversitesinde hukuk doktorası yaptı. İstanbul Hukuk fakültesinde profesör oldu (1942). 

Eskişehir'den milletvekili seçildi (1943-46). Ankara Hukuk Fakültesi ve Siyasal Bilgiler Fakültesi öğretim üyesi (1947), Siyasal Bilgiler Fakültesi dekanı oldu (1952-54). Eşi Nermin Abadan da hukukçu olan Yavuz Abadan, 1967' de Ankara'da vefat etti.

Eserleri :  "Hukuk Başlangıcı ve Tarihi (1942)", "Amme Hukuku ve Devlet Nazariyeleri (1952)", "Hukuk Felsefesi (1954)", "Mustafa Kemal ve Çetecilik". 

ZÜRAFA (hayvan)

ZÜRAFA,  geviş getiren memeli bir hayvandır (giraffa camelopardalis). Çifttoynaklılar takımından, çok uzun boyunludur. Afrika'da yaşar, ağaç yapraklarıyla beslenir. Zararsız, ürkek ve savunmasız bir hayvan olan zürafaya Afrika'nın bir süsü olarak bakmak gerekir. Birçok Afrika ülkesi avlanmasını yasaklamıştır. 

Zürafanın boyu 6 metre kadardır. Boynu çok uzun ve oldukça katıdır. Rengi, koyu kızıl-sarıdır; üzerinde açık renkli çok köşeli iri benekler bulunur. Alnında; uçları kıllı, oldukça küçük, kemik boynuzlar vardır. Su içerken; yere yakınlaşmak için, boynunu azami aşağı indirirken dört bacağını da dışarı doğru açar.

Zürafa rahvan yürür. Afrika'da az ağaçlık savanlarda yaşar. Hayvanat bahçelerinde üreyebilir. Hamilelik müddeti 445 gündür (yaklaşık 14-15 ay). Örnek türü, Çad ve Sudan'dan Oranj ırmağına kadar görülür. 

Fosil zürafalar daha da iriydi. Hindistan'ın kuzeyinde fosilleri bulunan zürafalar ise çok daha büyüktü. 

ZÜBEYDE HANIM

MUSTAFA Kemal Atatürk'ün annesi. Sarıgöllü Hacı Sofu ailesinden Feyzullah Ağa'nın kızı. Selânik Evkaf kâtipliğinde ve Gümrük memurluğunda bulunan Ali Rıza Bey ile evlendi. Bu evlilikten Mustafa ve Makbule adlı iki çocuğu oldu.

Ali Rıza Bey vefat edince; Selânik eşrafından Hacı Süleyman Bey'in çiftliğinde kâhya olan kardeşi Hüseyin Ağa'nın yanına yerleşti. 

Oğlu Mustafa'yı, öğrenimini sürdürebilmesi için Selânik'teki büyükannesi ve teyzesinin yanına gönderdi. Mustafa'nın 1893' de gizlice Selânik Askerî rüştiyesine girmesine önce karşı çıktıysa da sonra razı oldu. 

1916' da oğlu ve kızıyla beraber İstanbul'un Şişli semtine yerleşti. Kurtuluş Savaşı sırasında oğlunun yanında bulunarak ona destek oldu. Daha sonra İzmir'e yerleşen Zübeyde Hanım, 1923' de bu şehirde vefat etti.

FRANCİSCO DE ZURBARAN (ressam)

İSPANYOL  ressam, 1598 yılında Fuente de Cantos, Badajoz'da doğdu. Köylü çocuğuydu. Caravaggio naturalizminin ve çok renkli heykelciliğin tesirinde kaldı. Özellikle manastırlar için çalışırdı.

1626' da Sevilla Dominikenleri'nden ilk önemli siparişi aldı. Yalnız iki panosu bugüne kadar gelebilen "Aziz Dominique'in Hayatı",  Fransiskenler için yaptığı "Aziz Bonaventure'ün Hayatı"nı tasvir eden 4 tablo ile ustalığını ispat etti.

Ünü gittikçe yaygınlaştı. 1634' de Madrid'e gitti ve orada dostu Velasquez ile beraber Buen Retiro'nun süslemelerinde çalıştı; (Herkül'ün İşleri). Şaheserleri; Jerez de la Frontera yakınındaki bir manastır için yaptığı resimler ile ("İsa'nın Doğumunun Meryem'e Haber Verilmesi", "Çoban Tapınması", "Sihirbazların Tapınması", "Sünnet") Guadelupe'daki (Estremadura) Hieronimit manastırındaki dizidir. 

Halk gözüyle yaptığı gözlemlerin doğruluğu, ritim ve kompozisyondaki genişlik, renklerin zarif yoğunluğu, planların temizliği, bu eserlerde mistik duygunun derinliğini ifade bakımından az rastlanır mükemmelliktedir.

Hayatının sonuna doğru, Zurbaran'ın ilhamında bir gerileme görülür. İki yüzyıl boyunca unutulan Zurbaran, "romantizm" çağında tekrar ün kazandı ve özellikle 20. yy.'da çağdaş resmin eğilimlerine ayak uyduran yapıcı ve sadeleştirilmiş üslûbu ve renk tonlarındaki parlak yoğunluk sayesinde Murillo'dan, hattâ Velasquez'den bile üstün tutuldu, modern sanatın öncülerinden biri kabul edildi. 

Son yılları sıkıntı içinde geçen Francisco de Zurbaran, 1664 yılına doğru Madrid'de öldü.

Francisco de Zurbaran  -  Azize Casilda

ZUFAOTU (bitki)

ZUFAOTU,  Akdeniz bölgesinde ve Asya'da yetişir (hyssopus officinalis), 50 cm'e kadar boylanabilir. 

Şeritsi veya mızraksı yaprakları karşılıklı dizili, uzun başak şeklinde mor, pembe, kırmızı veya beyaz renkli çiçekler açan bir yıllık bahçe bitkisidir. "Ballıbabagiller"dendir. 

Tatlı bir kokusu, acımsı ve baharlı bir lezzeti olan zufaotu, çok eskiden beri yiyecek ve içeceklere koku verici olarak katılır. Halk arasında boğaz ve akciğer hastalıklarına karşı ilâç olarak kullanılır.

FRANCESCO ZUCCARELLİ (ressam)

İTALYAN  ressam ve gravürcü, 1702 yılında Pitigliano'da doğdu. Marco Ricci'den ders aldı. Venedik'te, "peyzajcı" olarak tanındı. Sonra, Londra'ya giderek Thames'in en güzel yerlerinin resmini yaptı. 

5 yıl sonra İtalya'ya döndü. İç açıcı ve aydınlık peyzajlarında zarif kişiler yer alır. Francesco Zuccarelli, 1788' de Floransa'da öldü.

Francesco Zuccarelli  -  İki Centilmenli Peyzaj

VASFİ RIZA ZOBU (tiyatrocu)

TÜRK  tiyatro ve sinema sanatçısı,  1902 yılında İstanbul'da doğdu. Beyazıt rüştiyesinde ve Kuleli Askerî lisesinde okudu. Alman Ticaret mektebine girdi. Güzel Sanatlar akademisinde okudu. 1917' de "Dârülbedayii Osmanî"nin tiyatro okuluna yazıldı.

Birkaç özel tiyatro topluluğunda çalıştı. 1923' den sonra da Şehir tiyatrosunda oyuncu, yazar ve yönetmen olarak çalışmaya başladı. Sinemada; önce 1918' de "Bican Efendi" dizisinden kısa komedilerde oynadı. 

1922-47 yıllarında Muhsin Ertuğrul'un yönettiği sinema filmlerinde rol aldı. İstanbul Şehir Tiyatroları genel sanat yönetmeni oldu. Bu kurumdan emekliye ayrıldı. 1980' de ikinci defa Şehir Tiyatroları'nın başına getirildi. 1987' de "Devlet Sanatçısı" seçilen Vasfi Rıza Zobu, 1992' de İstanbul'da vefat etti. 

Rol aldığı başlıca oyunlar : "İlk Göz Ağrısı (1921)", "Erenler", "Kafatası", "Lüküs Hayat", "Yarasa", "Müfettiş", "Leblebici Horhor", "Ayak Takımı Arasında", "Ceza Kanunu", "Yalancı", "Paydos", "Hisse-i Şayia", "Buzlar Çözülmeden (1964)"

Rol aldığı başlıca filmler : "İstanbul'da Bir Facia-i Aşk (1922)", "Ateşten Gömlek", "Leblebici Horhor Ağa", "Aynaroz Kadısı", "Bir Kavuk Devrildi", "Akasya Palas", "Kızılırmak-Karakoyun (1947)"

JULES CLAUDE ZİEGLER (ressam)

FRANSIZ  ressam, 1804 yılında Langres'da doğdu. Heim ve İngres'in öğrencisiydi. Başlıca konularını tarihten alan eserler yaptı: "Duka Foscari, Tahttan Çekildikten Sonra Sarayına Dönerken", "Giotto, Cimabue'nin Atölyesinde".

Beauvais yakınında, Voisinlieu'de bir çanak-çömlek fabrikası kurdu (1838). Bu fabrika için; "Ziegler Çömlekleri" adıyla tanınan güzel vazo desenleri çizdi. 1854' de Dijon Güzel Sanatlar okulu müdürlüğüne getirilen Jules Claude Ziegler, 1856' da Paris'de öldü.

Jules Claude Ziegler
Kumtaşından buhurdanlık

ZIRAAT VE SINAAT MADALYASI

AYNI  adla çıkarılmış iki madalya. Bunlardan biri; Abdülaziz devrinde (1863) Sultanahmet meydanında kurulan ve zıraatle ilgili bir sergi olan "Sergii Umumii Osmanî" dolayısıyla çıkarıldı. Madalya altın, gümüş ve bakırdan yapıldı.

İkinci madalya, 2. Abdülhamid devrinde çıkarıldı. 

İki madalya da "Zıraat ve Sınaat" sergisine katılan ve bu konuda hizmetleri dokunmuş kişilere verildi.

Yandaki resimde madalyanın ön ve arka yüzü bulunmaktadır.

ZEYBEK ve OYUNLARI

ZEYBEK,  özellikle Batı Anadolu efelerine verilen isimdir. Zeybekler genellikle Anadolu köylüsünün niteliklerini, özelliklerini taşır, onların benimsedikleri inanç ve gelenekleri sürdürürler.

Zeybekler; işlemeli şalvar, kuşak, üste cepken, başa börk giyer veya fes üzerine çevre sararlar. Silâhlık, tozluk, yemeni veya çizme giyerler.

 

Zeybeklerin başkanına "efe", yardımcılarına "kızan" denir. Atılgan, yiğit, savaşçı kimseler olan zeybekler, Osmanlı imparatorluğu döneminde ve Kurtuluş savaşı yıllarında birçok savaşlara katılmış, yararlılıklar göstermişlerdir. 

Zeybek oyunları; meydanlarda, davul-zurna (şimdilerde gırnata-klarnet) ile, kapalı yerlerde de; cura, bağlama, divan sazı ve dümbelek eşliğinde oynanır.

BAŞLICA ZEYBEK OYUNLARI:

İzmir'de oynanan zeybekler :  "Ağır Zeybek", "Arpazlı Zeybeği", "Bengi", "Bergama Zeybeği", "Çakıcı Zeybeği", "Dağlı Zeybeği", "Edremit Zeybeği", "Harmandalı Zeybeği", "Kozak Zeybeği", "Ödemiş Zeybeği", "Somalı Zeybeği", "Yalı Zeybeği", "Yörük Ali Zeybeği", "Yuntdağı Zeybeği", "Soma Zeybeği".

Balıkesir'de oynanan zeybekler : "Pamukçu Bengisi", "Dörtlü Zeybek", "İkili Zeybek", "Güvende Zeybeği".

Muğla'da oynanan zeybekler : "Alıdaverin Zeybeği", "Soğukkuyu Zeybeği", "Kerimoğlu Zeybeği", "Kadoğlu Zeybeği", "Beşkaza Zeybeği".

Aydın'da oynanan zeybekler : "Aydın Zeybeği", "Harmandalı Zeybeği", "Ortaklar Zeybeği", "İki Parmak Zeybeği".

Denizli'de oynanan zeybekler : "Dokuzlu Zeybek", "Bulanık Zeybeği", "Buldan Düz Oyunu", "Kınıklı Zeybeği", "Denizli'nin Horozu", "Seymen Sekmesi Zeybeği", "Tek Parmak Zeybeği", "Alaylar Zeybeği"

Zeybek havaları; "ağır" veya "orta aksak" usülde olur ve ağır çalınır. Aksak, yani yürük olan zeybeklere Ege'de "Kadın Zeybeği" denir ve bu yürüklük, oyunun heybetiyle münasip görülmez. Zeybek temposu, aksak ve oynak usülleri çerçevesinde olmakla beraber raksa mahsustur. İcrada davul-zurna bulunması şarttır.