İACOPO ROBUSTİ TİNTORETTO (ressam)

İTALYAN  ressam, 1518 yılında Venedik'te doğdu. Tiziano ve Paris Bordone'nin öğrencisiydi, fakat Pordenone'nin hareketli sanatından ve Schiavone'deki gerçekdışı unsurlardan da ilham aldı. 1545-46' da Roma'ya yaptığı seyahatte Michelangelo ve maniyeristlerle yakınlık kurarak kesinlikle dramatik anlatıma ve büyük ışık etkilerine yöneldi.

İlk şaheserlerini Venedik'te verdi (Cena, 1547), (Kölenin Mucizesi, 1548). Suzanne adlı tablosunda, saydam gibi görünen çıplak kadın vücuduyla bahçenin mat fonunu bağdaştırmıştır. Maniyerizmin bütün kaynaklarından yararlandı; dolambaçlı, hareketli figürleri, zıt ışık oyunlarını kullandı. Kompozisyonlarını alabildiğine uzanmış duygusunu uyandıracak şekilde büyük köşegenlere göre düzenledi (Vebalıları İyi Eden Aziz Augustinus).

Diğer eserleri: "Çobanların Tapınması", "Mısır'a Kaçış", "Sainte Madeleine ve Mısırlı Sainte Marie peyzajları", "İsa'nın Vaftizi", "Son Yemek", "Çarmıha Geriliş", "Denizler Kraliçesi Venedik", "Cennet", "Bakkhos ve Ariadne", "Vulcanus ile Kyklop"

Tintoretto'nun ayrıca birçok portresi vardır. "Alvise Barbaro", "İacopo Soranzo", "Battista Morossini". Bu portrelerin başlıca özelliği, yüzlerin hep açık renk ve zeminlerin koyu olmasıdır. Sinirli ve katı desenleri, büyük tuvallerini yapmak için büyük ölçüde aydınlatılmış küçük modeller kullandığını ortaya koyar.

16. yy' ın ikinci yarısında, Avrupa maniyerizminin gelişmesi ve özellikle El Greco'nun yetişmesinde Tintoretto'nun etkisi büyük olmuştur. Kızı Marietta ve oğlu Domenico da ressam olan İacopo Robusti Tintoretto 1594' de Venedik'te öldü.

İacopo Robusti Tintoretto  -  Son Yemek

TİNO Dİ CAMİNO (heykeltraş)

İTALYAN  heykeltraş, 1285 yılına doğru Siena'da doğdu. Giovanni Pisano'nun öğrencisiydi. İmparator 7. Heinrich (Pisa katedrali, 1315); piskopos Orso (Floransa katedrali, 1321-23); Macaristan'lı Maria (Santa Maria Donnaregina, Napoli 1325-26) ve Calabria'lı Carlo'nun (Santa Chiara, Napoli 1333) anıt mezarlarını yaparak, anıtsal gotik mezar formunu ortaya koydu. Tino di Camino, 1337' de Napoli' de öldü.

Tino di Camino  -  İmparator  7. Heinrich anıt mezarı

JEAN TİNGUELY (heykeltraş)

İSVİÇRELİ  heykeltraş, 1925 yılında Fribourg'da doğdu. Önceleri resim yaptı, 1944' den sonra mekânda gerçek hareketi incelemekle uğraştı. 1954-55' de Paris'te sınırsız değişimli kabartmalarını ve ilk "metamekanik" (mekanik üstü) yapımlarını sergiledi. Bunlar yaratıcı dadacı zekânın eseri olan, seslendirilmiş çılgınca makinelerdi.

1959' da "Metamatics" sergisinde barok resim yapma robotlarını, 1961' de büyük patlamalarla kendi kendilerini tahrip eden "happening makinaları"nı sergiledi. 1967 Montreal dünya sergisinde, Niki de Saint-Phalle ile beraber Fransız pavyonu taraçasını yaptı.

Sanatçı, sonluluktan kaçan mekâna yeniden yerleştirilmiş bir eser anlayışı ve özellikle teknolojiye karşı yıkma teşebbüsüyle çağdaş sanatın bazı eğilimlerini yüceltir. Jean Tinguely 1991' de Bern'de öldü.

Jean Tinguely  -  Santana (1966)

TİLMENHÖYÜK KAZILARI

TİLMENHÖYÜK,  Türkiye'de Gaziantep ilinin İslâhiye ilçesinin 7  kilometre doğusunda bir höyüktür. Kuzey Suriye ile Kuzeybatı Mezopotamya'yı Güneydoğu Anadolu'ya bağlayan bölgede yer alır. İslâhiye ovasından 21 metre, denizden ise 442 metre yüksekliktedir.

Türk Tarih kurumu, Millî Eğitim bakanlığı ve İstanbul üniversitesi adına Prof. Bahadır Alkım başkanlığında,  1959-64  ve  1969-72  tarihleri arasında kazılar yapıldı.

Kazılarda dört kültür katı ortaya çıkarıldı. Alttan üste doğru; "Kalkolitik çağ (kat 4)", "Eski Tunç çağı (kat 3)", "Mö. 2. binyıl yerleşmesi (kat 2)", "Demir çağı (kat 1)", "Roma (kat C)", "Geç Roma ve Bizans (kat B) devirleriyle geç devirlere ait kültürler ortaya çıkarıldı.

Tilmenhöyük  -  Ayaklı meyvalık

GİAMBATTİSTA TİEPOLO (ressam)

İTALYAN  ressam ve gravürcü, 1696 yılında Venedik'te doğdu. Gregorio Lazzarini'nin öğrencisiydi. Önce Piazzetta'nın sonra Veronese ile Sebastiano Ricci'nin etkisinde kaldı. İlgi çekici bir şeffaf ve açık renk anlayışına sahipti. Milano, Würzburg ve Madrid'de çalıştı.

1763' de Madrid'de kral 3. Carlos'un ressamı oldu. Büyük İtalyan okullarının son temsilcisidir. Birçok sarayı, özellikle Brenta kıyısında Mira'daki Contarini konağını süsledi (büyük şeref salonu girişi freskleri). Tuvale aktarılan bu freskler, bugün Paris'te bir müzededir (Jacquemart-André).

Gravürcü olarak, Pulcinella'nın maceralarını anlatan "Kaprisler" adlı bir dizisi vardır. Oğlu Giandomenico da desen ressamı ve gravürcüydü. Tiepolo Giambattista 1770' de Madrid'de öldü.

Giambattista Tiepolo  -  Würzburg piskoposluk sarayının merdivenlerinin tavanı

PELLEGRİNO TİBALDİ (mimar, ressam, heykeltraş)

İTALYAN  mimar, ressam ve heykeltraş, 1527 yılında Bologna veya Puria di Valsolda'da doğdu. Bologna'da okudu. 1550' de Bologna üniversite sarayını süsledi. Milano'da S. Fedele ve S. Sebastiano kiliselerini yaptı. Madrid'de kraliyet sarayının yapımında çalıştı. Kardeşi Domenico da mimar olan Pellegrino Tibaldi, 1596' da Milano'da öldü.

Pellegrino Tibaldi  -  S. Fedele kilisesi

BERTEL THORVALDSEN (heykeltraş)

DANİMARKALI  heykeltraş, 1768 veya 1770 yılında Kopenhag'da doğdu. 1797 - 1819  yılları arası Roma'da yaşadı. Winckelmann'ın teorilerini benimseyerek Canova'nın yanısıra yeni-klâsisizmin önderlerinden biri oldu. "İason (1903)", "Aşk, Psyke ve Hebe (1816)", "Ganymedes ve Kartal (1817)" adlı eserleriyle kısa sürede ün kazandı.

1820' de Kopenhag'a gitti, millî bir kahraman gibi karşılandı. Sonra Roma'ya döndü. "Kopernik", "Joseph Poniatovski", "Gutenberg", "Schiller", "7. Pius'un mezarı", "Byron" heykelleri vardı. 1821 - 1840 arasında şaheseri olan Kopenhag katedrali süslemelerini yaptı; bu süslemeler arasında, sayısız reprodüksiyonu yapılan İsa heykeli, 19. yy kiliselerinde en yaygın İsa heykeli tipidir. Bertel Thorvaldsen, 1844' de Kopenhag'da öldü.

Bertel Thorvaldsen  -  7. Pius'un anıt mezarı

BARTHÉLEMY THİMONNİER (mucit)

FRANSIZ  mucid, 1793 yılında L'arbresle'de doğdu. Amplepuis'de terzilik yaptı. Tahtadan ilk dikiş makinesini gerçekleştirdi. 13 Nisan 1830' da patentini aldığı bu makine, tek iplikle kesiksiz zincir biçiminde dikiş yapıyordu.

1831' de Paris'te bir ortaklık kurdu ve icadının patentini bu ortaklığa bıraktı. İmalata geçmek isteyen ortaklık, işçilerin muhalefetiyle karşılaştı ve işçiler dikiş makinelerini tahrip etti. Kaçmak zorunda kalan Thimonnier, Amplepuis'ye döndü.

Thimonnier, 1834, 1845 ve 1848 yıllarında buluşunu sürekli olarak geliştirdi. Sonra Mangin adlı biriyle ortak oldu. 1848' de metalden yapılı, zincir dikişli son "dikiş-nakış" makinesi modelinin patentini bir Manchester şirketine satan mucid, 1857' de Amplepuis'de öldü.

Thimonnier'nin tahtadan dikiş makinesi

TESPİHBÖCEĞİ (böcek)

EŞBACAKLILAR  takımından, karada nemli yerlerde yaşayan, ortalama  1,5 - 1,7  santim uzunluğunda, kubbemsi bir yükselti oluşturan gövdesi, geniş ve sert, bir dizi kitinli levhayla kaplı kabuklu böcekler familyasına "tespihböceğigiller" adı verilir.

Evlerde, karada, nemli karanlık yerlerde yaşayan tespihböceği tehlike sezince kıvrılıp âdeta küçük bir top olur, bacaklarını altına toplar ve tehlikenin geçmesini bekler. Tehlikenin geçtiğine kanaat getirdikten sonra işine veya yoluna devam eder.

"Duvar tespihböceği" eskiden Avrupa'da meşhur "tespihböceği şurubu" yapmakta kullanılırdı. Bu böceklerde bulunan az miktardaki nitrat tuzlarından dolayı, yapılan şurup, "idrar söktürücü" sayılırdı.

Orta Asya steplerinde yaşayan bir cins tespihböceği  1  metre derinlikte delikler açar; 3  ay içinde yaklaşık olarak hektar başına  1,5  ton toprağı yerinden oynatarak verimi artırır. Avrupa'da aynı işlevi yer solucanı yapar.

Tespihböceği bitkisel besinlerle beslendiği için tarım bitkilerine zarar verir, fakat olması, olmamasından daha iyi sayılır. Hektar başına toprakta  1 milyon adet kadar bulunabilir.

NİKOLA TESLA ( elk.mühendis)

HIRVAT  asıllı elektrik mühendisi ve mucidi, 1857 yılında Smiljan'da (Hırvatistan) doğdu. Graz üniversitesinde okudu. 1881' de Budapeşte'de elektrik mühendisi olarak iş hayatına girdi. 1887 yılında New York'a yerleşerek bir alternatör imalat şirketi kurdu.

Tesla'nın, elektroteknik ve yüksek frekans tekniği alanında önemli icatları vardır. İlk döner manyetik alanlı asenkron motoru yaptı. Çok fazlı akımları, komütatörleri, yıldız montajı icat etti.

1889' da yüksek frekanslı akımları incelemeye başladı. Karşılıklı manyetik indüklemeyle iki devrenin bağlanmasını tasarladı. Soyadı, "manyetik indükleme ölçüsü birimi"ne verildi (Tesla - T).

İki sargısı akortlu ve primer sargısı antenle toprak hattı arasında olan bir yüksek frekans transformatöründen meydana gelmiş bir radyo alıcısının giriş devresine "Tesla montajı" denilir.

Nikola Tesla, 1943' de New York'ta yoksulluk içinde öldü.

HENDRİK TERBRUGGHEN (ressam)

HOLLANDALI  ressam, 1588 yılında Deventer'de doğdu. Abraham Bloemaert'den ders gördü. Bir müddet (1604-14) İtalya'da yaşadı ve Saraceni ile Gentileschi'nin tesirinde kaldı. "Hollandalı Caravaggio"cu ressamların en güçlüsüdür.

Dinî sahneler, çingene kadınları veya çalgıcıları gösteren yarım figürler yaptı. Şiir dolu eserlerinde ışık-gölge oyunları ağır basar. Hendrik Terbrugghen, 1629' da Utrecht'de öldü.

Bazı eserleri: "Dört Havari", "Dikenli Taç Giymiş İsa", "Aziz Matta'ya Tanrı Çağrısı", "Kadınların Kurtardığı Aziz Sebastianus" , "Lavta Çalan Genç Kadın", "Flüt Çalan Çoban", "Konser".

Hendrik Terbrugghen  -  Şarkıcı

GERARD TERBORCH (ressam)

HOLLANDALI  ressam, 1617 yılında Zwolle'da doğdu. Pieter Molyn'den ders gördü. Önce İngiltere, İtalya sonra Almanya'ya geziye çıktı. Vestfalya antlaşmasının (1648) imzalanması sırasında Münster'deydi; oradaki temsilcilerin toplu halde tablosunu yaptı (Londra). Bunun üzerine İspanya büyükelçisi tarafından Madrid'e çağrılarak 4. Felipe'nin resmini yaptı. 1650' de Deventer'e döndü. Genellikle ufak ebatta portreler ve burjuva hayatından sahneler çizdi. Gerard Terborch, 1681' de Deventer'de öldü.

Başlıca eserleri: "Kendi Portreleri", "Mektup", "Köpeğinin Bitlerini Ayıklayan Çocuk", "Müzik Dersi", "Okuma Dersi", "Mektup Yazdıran Subay".

Gerard Terborch - Köpeğinin bitlerini ayıklanan çocuk

TELL HALAF (kültür)

Tell Halaf  -  Uzun bukleli
kadın tanrıça (Mö. 10. yy.)

AKDENİZ  kıyıları ve Toroslar'ın doğusundan Güney Anadolu, Yukarı Suriye ve Mezopotamya üzerinden İran dağlarına kadar uzanan kültüre "Tell Halaf" denilir. Bu kültür, Anadolu'nun dağlık bölgesiyle Mezopotamya çukur ovası arasındaki bölgelere yayılmıştı. İlk defa Habur nehrinin kaynak bölgesinde bulunan Tell Halaf'ta (bugün Guzzana) rastlanıldığından bu ismi aldı.

"Tell Halaf" kültürünün en karakteristik eşyası; üzerinde nakışlar bulunan, ağızları huni şeklinde açılmış tabaklar, kâseler, geniş gövdeli küpler ve testilerdir.

Arpaciye'den başka Kargamış ve Asur ülkesinde Tepe Gavra'da bulunan yuvarlak binaların yanında, dörtgen şeklinde yapılar da bulunduğunu Tepe Gavra kazıları göstermiştir. Burada oldukça karışık, fakat gelişmiş bir planı olan büyük binalar vardır. Bunların tapınak olmaları muhtemeldir. Bu tapınaklarda, bir kadın tanrıya tapınılmış olduğunu gösteren iri göğüslü bir tanrıça heykeli bulunur.

TELKÂRÎ (örme kuyumculuk)

ALTIN  veya gümüşü ince teller haline getirip örerek yapılan mücevher takı, eşya vb. eserlere telkâri denilir. "Kafesli kuyumculuk işi" olarak nitelenen "telkârî"de; gümüş teller örülerek çeşitli desenler meydana getirilir ve bu desenlere istenilen şekil verilir.

Telkârî usulüyle tabaklar, şekerlikler, vazolar, düğme, küpe, bilezik, ağızlık, nargile ucu, enfiye kutusu, kül tablası vb. süs eşyası yapılır. 15. yy.' dan beri Türkler arasında çok yayılmış, özellikle Doğu ve Güneydoğu Anadolu'da gelişmiştir.

Leğen, tepsi, şamdan, yazı takımı vb. eşyaya yapılan telkârî süslemenin, en eski çağlardan beri uygulanmış ve özellikle doğu kaynaklı bir sanat olduğu bilinir. Ortadoğu'da bu sanatın başlıca merkezi 12. yy.' da Musul'du. Horasan'da da telkârî iş yapan sanatçılar vardı. Bu sanat Musul'dan Suriye'ye, buradan da Anadolu'ya geçti. Batı'da telkârî işe "şam işi" de denilir.

Yapılışı: Yapılmasına karar verilen desen, süsleme yapılacak zeminin üzerine, gittikçe genişleyecek şekilde derinlemesine oyulur. Kare biçimi tel veya filigran teli, ince bir mille bu oyukların içine sokulur; sonra iyice yerleşmesi ve oyuğun iki yanına yayılarak yerine sağlam bir şekilde oturması için çekiçle dövülür. Bundan sonra, üzerinden ince bir törpü geçirilir ve zımpara tozuyla parlatılır.

Telkârî bir tabak