TYCHO BRAHE (gökbilgini)

DANİMARKALI  gökbilgini, 1546 yılında Knudstrup'da doğdu. Hukuk öğrenimi yapmak için gittiği Leipzig'de astronomiyle ilgilendi. Dış ülkelerdeki gözlemevlerini gezdi. Ülkesine dönerek Herridsvadd manastırına yerleşti.

Ertesi yıl, yeni gözlemlediği bir yıldız ilk eserinin konusu oldu :  "1572 Yılının Yeni Yıldızı Üstüne".  2. Fredrik, Sund'daki Hveen adasını ona bağışladı ve kendisini maaşa bağladı.  Ada üzerine Uraniborg şatosunu yaptırdı.

Ayrıca, şatoya ek olarak bir basımevi, bir kâğıt fabrikası, bir de Stelborg gözlemevini kurdu. Kısa süre sonra çevresine; öğrenciler, bilginler hattâ prensler toplandı. Dinin gereklerini yerine getirmemesi ve derebeylerini hor görmesi sebebiyle antipati topladı. 

1588' de tahta geçen  4. Christian, bilgine ödenen devlet maaşını kaldırınca, Almanya'ya gitti.  2. Rudolf'un kendisine Prag'da bir yer vermesi üzerine yeniden çalışmalara başladı.

TEOFİLO BRAGA (yazar)

PORTEKİZLİ  yazar ve siyasetçi, 1843 yılında Asor adaları, Ponta Delgada'da doğdu. Coimbra okulunun en ünlü kişisiydi. 1872' de Lizbon üniversitesi "modern edebiyat" kürsüsüne atandı. Portekiz edebiyatına "pozitivizm"i ilk getirenlerden biri oldu. 

Başlıca şiirleri :  "Gürültülü Fırtınalar (1864)", "Zamanların Hayâli (1864)", "Sağanaklar (1869)".

Portekiz edebiyatına yenilikler getiren en ünlü eserleri  :  "Portekiz Edebiyatı Tarihi (1870-73)", "Camoes (1873-75)", "Portekiz Edebiyatında Yeni Fikirler (1892)".

Cumhuriyetçi hareketlere katıldı ve 1910 ihtilâlinden sonra kurulan geçici hükümetin 1911' e kadar başbakanı, 1915 yılında da Portekiz Cumhurbaşkanı olan Teofilo Braga, 1924' de Lizbon'da vefat etti. 

JAMES BRADLEY (astronom)

İNGİLİZ  astronom, 1693 yılında Gloucestershire, Sherborne'da doğdu. Londra Royal Society üyesi. Halley'den sonra saray astronomu ve Greenwich rasathanesi müdürü oldu. 

Işığın sapması (1727) ve dünya ekseninin üğrümünü (1748) buluşuyla ün kazandı. Ayrıca ışığın kırılmasıyla ilgili deneye dayanan bir formülü ve Jupiter uydularının hareketini gösteren çizelgeleri vardır. 

Gözlemlerini  13  ciltte topladı. Bunların sadece  2' si yayınlandı (1798 - 1805). James Bradley, 1762' de Gloucestershire, Chalford'da vefat etti.

BÖĞÜRTLEN (bitki)

DİKENLİ  bitki, meyvesi küçücük taneciklerden meydana gelmiş topaklar halindedir. "Gülgiller" familyasındandır (rubus). Yaprakları ve bazen tomurcukları, halk hekimliğinde kabızlığı giderici olarak kullanılır.

Bir böğürtlen türü olan "ahududu" (rubus idaeus) uzun zamandan beri bahçelerde yetiştirilir. Anayurdu Avrupa dağlarıdır.

Böğürtlen çok arsız bir bitkidir. Çok dikenli olduğu için çit bitkisi olarak kullanılır. Meyvesi önce kırmızı olur, sonra kararır. Ekşi-tatlı bir tadı vardır. Şurubu ve reçeli yapılır.

Daha bodur olan mavi meyveli böğürtlenin (rubus caestius) meyveleri, âdi böğürtleninkinden daha iri, fakat daha tatsızdır.

İsveç'te yetişen kuzey böğürtleninin (rubus arcticus) meyvesinden Laponlar hem yiyecek hem de içki yapar. Bazı böğürtlenler süs bitkisi olarak kullanılır. Böğürtlenler her çeşit toprakta ve iklimde yetişebilir. 

JACOB BÖHME (filozof)

ALMAN  filozof, mistisizmin başlıca temsilcilerinden, 1575 yılında Alt Seidenberg, Görlitz yakınlarında doğdu. "Alman Filozofu" diye anılır.

Görlitz'de, ayakkabı ustası idi. Genç yaşta ermişçe hayâller gördüğünü ileri sürdü. Ona göre; herşeyin ilkesi, özü ve sonu Tanrı'dır. Ölümlü veya sonsuz olan herşey gibi, kötülük ve iyilik de Tanrı'dan gelir.  

Spinoza, Schelling ve Hegel'in öncüsüdür. Jacob Böhme, 1624' de Görlitz'de vefat etti.

Eserleri :  "Şafak Sökerken (1612)", "İlâhi Varlığın Üç İlkesi Üzerine (1619)", "İnsanın Üçlü Hayatı Üstüne (1620)", "Büyük Sır (1623)".

OSMANLI'DA "BÖCEKBAŞI"

BÖCEKBAŞI,  Osmanlı devlet teşkilâtında bulunan emniyet, zabıta âmirine denilirdi. 

Böcekbaşı, yakaladığı suçluları, kimliklerine ve işledikleri suça göre; ağakapısına veya yeniçeri ağasının yanına veyahut ihtisab nâzırının konağına ya da Babacafer zindanına gönderir, cezalandırılmalarını sağlardı. Ölüm cezalarını da tatbik ederdi.

Gizli zabıta vazifesi yapan Böcekbaşının emrinde, erkeklerden başka kadın memurlar da bulunurdu. 

Emrindekiler; çoğunlukla hırsızlık, yankesicilik, dolandırıcılık ile ün yapmış, fakat sonradan cezalarını çekerek bu işleri bırakmış kimselerdi. 

HALİL NİHAT BOZTEPE (şâir)

TÜRK  mizah şâiri, 1882 yılında Trabzon'da doğdu. Öğrenimini Trabzon'da yaptı. Düyûnu Umûmiye idaresinde çalıştı. Komiserlik kalemi müdürü oldu (1922). 

Osmanlı borçları için Paris'e giden heyete üye olarak katıldı (1925). TBMM' nin  3.  döneminde Gümüşhane, sonraki dönemlerde Trabzon milletvekili seçildi. Halil Nihat Boztepe, 1949' da İstanbul'da vefat etti.

1908' den sonra, gazete ve dergilerde yazıları yayınlandı. Divan şâirlerine yaptığı mizah nazireleriyle ün kazandı. 

Eserleri  :  "Nedim Divanı ve Nedimî Kadim (1921)", "Siham-ı İlham (1921)", "Mahitap (1924)", "Âyine-i Devran (1924)", "Ağaç Kasidesi (1947)".  Fransız edebiyatından tercümeleri de vardır.

ROBERT BOYLE (fizikçi, kimyacı)

İRLANDALI  fizikçi ve kimyacı, 1627' de Lismore Castle'da doğdu. Fizik alanındaki çalışmaları neticesi 1661' de, katıların ve sıvıların yoğunluğunu kesin ölçülerle ifade etti. Hava ile yaptığı deneylerden elde ettiği sonuçları açıkladı ve Mariotte'dan daha evvel, gazların sıkıştırılabilmesi kanununu açıkladı.

Buzun ergime ısısını "sabit nokta" olarak alma fikrini ileri sürdü. Vakum altında kaynama noktalarının düştüğünü fark etmiş, buzun buharlaşmasını meydana çıkarmış, bir baroskop yapmış ve hidrostatik paradoksu açıklamıştır. 

Vakum altında da elektrostatik etkilerin ortaya çıktığını gösterdi. Asitlerin tanınmasında renkli ayıraçları (menekşe şurubu) ilk defa sistemli bir şekilde kullanan ve "asit" tanımını veren Boyle'dur.

JOHN BOYD-ORR (bilgin)

İSKOÇYALI  bilgin, 1880 yılında Kilmaurs, Ayrshire'da doğdu. Aberdeen üniversitesinde tarım profesörü (1942-45). Sonra Glasgow üniversitesinde rektör (1945) oldu.

Bu üniversitede; insan beslenmesinin yetersizliğine değinerek, toprak kaymasıyla mücadele ve modern tarım usüllerinin geliştirilmesi gerektiğini öne sürdü. İngiliz ve milletlerarası komiteler üyesi, beslenme ve tarım teşkilâtı genel müdürü oldu (1946-47).

1949' da "Nobel ödülü" kazandı. John Boyd-Orr, 1971' de Angus'da vefat etti.

Eserleri :  "Hayvan Beslenmesi Bakımından Mineraller ve Otlaklar (1929)", "Millî Gıda Sağlama (1934)", "Gıda, Sağlık ve Gelir (1936)", "Gıda ve Halk (1944)".

ÉMİLE BOUTROUX (filozof)

FRANSIZ  filozof, 1845 yılında Montrouge'da doğdu. 1874' de "Tabiat Kanunlarının İmkânlılığı" konulu tezini verdi. Daha sonra, Montpellier, Nancy üniversitelerinde ve Sorbonne'da ders okuttu (1885). 1902' de Thiers vakfının müdürü oldu. 

Boutroux'ya göre :  "Tabiatta zorunluluk yalnız görünüştedir. Mekanizm teorisi ve kanunları bizi, yanlış olarak bir çeşit evrensel kadere inanmaya götürür. Nitelik görüşü, nicelik görüşünün üstünde yer almalıdır. Ereklik hareketin üstündedir. 

Sebeplerle sonuçların birbirine kesin bağlantısının ötesinde imkânlılık ve ilerleme vardır. Çeşitli olaylar (mekanik, fizikî ve kimyevî, biyolojik ve psikolojik) mümkün bir şekilde birbirleri üzerinde yer almışlardır.  Tabiî evrimin alt kademesinden üst kademesine geçerken birbirine indirgenemeyen ilerleyici bileşimlerle karşılaşır."

Eserleri  :  "Bilim ve Felsefede Tabiat Yasası Kavramı Üstüne (1895)", "Felsefe Tarihi İncelemeleri (1897)", "Pascal (1900)", "Çağdaş Felsefede Bilim ve Din (1908)", "William James (1911)". Bergson'un hocası olan Émile Boutroux, 1921' de Paris'de vefat etti. 

JOSEPH BOUSSİNESQ (matematikçi)

FRANSIZ  matematikçi, 1842 yılında Saint-Andre-de-Sangonis, Herault'da doğdu. Lille Fen fakültesinde "diferansiyel hesap" (1872), sonra Paris Fen fakültesinde "matematiksel fizik" ve "fizikî mekanik" profesörü oldu. 

Başlıca eserleri; genel mekaniği, fizikî mekaniği, ısı teorisini, optiği, kılcallığı, esneklik ve direnci ilgilendirmektedir. 

Aynı zamanda, ırmak kabarma ve alçalmalarını, girdapları, dalgayı, deniz çalkantısını v.b. inceledi ve felsefe ile ilgili değerli muhtıralar yazdı.  Joseph Boussinesq, 1929' da Paris'de vefat etti. 

CHARLES BOURSEUL (bilgin)

FRANSIZ  bilgin, 1829' da Brüksel'de doğdu. Babası subaydı. Posta ve telgraf işletmelerine girdi. O günlerde kullanılan telgraf sistemini geliştirdi. 

İnsan sesinin elektrik kanalıyla uzağa iletilebileceğini düşünerek  1854' de (Graham Bell'den önce) ilk telefon aletini icad ettiyse de çevresinden kâfi destek görmediği için araştırmalarını yarıda bıraktı. 

Charles Bourseul, 1912' de Saint-Céré'de vefat etti.