25 Kasım 2022 Cuma

PİERRE BAYLE (yazar)

YAZAR,  1647 yılında Le Carla'da  (Fransa) doğdu. Öğrenimini Cenevre'de yaptı. Özel ders verdi. 1681' e kadar Sedan'da tarih ve felsefe profesörü oldu. Orada "1680' de Geçen Kuyruklu Yıldız Üstüne Mektup" adlı kitabı yazdı.

1682' de yayınlanan bu eser gözden geçirildikten sonra "Kuyruklu Yıldız Üstüne Düşünceler" adıyla yeniden basıldı (1694 -1704). Sonra, Rotterdam'a geçti, orada da "felsefe" okuttu ve "Edebiyat Cumhuriyetinden Haberler" adlı eserini yazdı (1684-87).

Fransa kralına bağlı olmakla beraber, "Yakında Fransa'ya Dönecek Sığıntılara Önemli İkaz (1690)" adlı eserini eleştiren Jurieu'ye karşı çıktı. Jurieu 1693' de onu profesörlükten attırdı. O tarihten sonra kendini tamamen yazarlığa verdi ve "Tarihî ve Eleştirel Sözlük (1696-97)" adlı eserini tamamladı. 

14. Louis çağından çok "filozoflar" çağına yakışır bir bilgin ve eleştirmendi. Bazı yanlardan bir "rönesans" adamı da sayılabilir. 16. yy. bilginleri gibi ayrıntı ve eleştiriye tutkundur. Üstelik "sözlük" ünde bir edebiyat eleştirmenidir, hattâ kendisinde bir "Sainte-Beuve" tutumu sezilir. 

Biyografi araştırmalarında ve bibliyografya detaylarında aynı titizlik göze çarpar. Fakat eserini daha çok bir "tarih filozofu" olarak yazar. Onun için bütün ahlâk, yorum ve ilâhiyat sorunlarını tazelemeye çalışır. Bunu şakacı ve iğneleyici bir üslûpla yapar. Bu bakımdan; Montaigne, Guy Patin ve Gassendi'nin vârisidir. 

Diğer yandan 15. Louis devrinin başlangıcındaki özgürlükçülerin öncüsüdür. "Sözlük"ünde kullandığı sistemi ileride "Ansiklopedi"de de kullandı. Belgeli bir olaya dayanmayan hiç bir tarihî şeyi kabul etmeyecektir. 

Kısaca; hiçbir teoriye sıkıca bağlanmayan ve ard niyetli amacı olmayan özgür düşünceli bir adamdır. Özellikle yerleşik düşüncelere saldırmıştır. Spinoza ve Leibniz'i eleştirmesi ünlüdür. Ahlâkî sebeplerle, Leibniz'in önceden kurulmuş ahenk tezine karşı çıkmıştır. Fakat onun şüpheciliğinden çıkarılan akılcılığı, bağnazlığa vardıranlara da karşı çıkardı. 

Pierre Bayle, 1706' da Rotterdam'da öldü. "Sözlük"ü büyük bir başarı kazanarak 1760' a kadar 10 defa basılmıştır.