23 Eylül 2017 Cumartesi

İSRAİL SANATI

İSRAİL sanatının tarihi, 1906' da heykeltraş Boris Şatz'ın Kudüs'te Betzabel Sanat okulunu kurmasıyla başlar. İlk öğretmenleri, "Art Nouveaux" tarzıyla Yakındoğu'nun el işçiliği geleneğini birleştirerek bir Yahudi sanatı oluşturmayı denediler, fakat çoğu zaman basmakalıp ölçülerin ötesine gidemediler.

Millî modern sanatın gerçek öncüleri, İsrail'e genç yaşta gelerek, bu toprakların manzaralarını, özellikle fransız resminin tesiri altında çizen öğrencilerdir. Bunlar: 1892 Rusya doğumlu İsrail Paidi, 1893 Romanya doğumlu Reuven Rubin, 1898 Besarabya doğumlu Nahum Gutman, 1894 Moravya doğumlu kadın ressam Anna Tişo'dur.

1930 yıllarında sanatçıların sosyal durumu daha da güçlendi. Tel-Aviv müzesinin kuruluşu, onlara tek tek sergiler açma imkânını sağladı. Orta ve Doğu Avrupa anlatımcılığı ile beslenen, çoğu zaman koyu renkli bir resim tarzı ortaya çıktı. Bu akım İsrail'e, Slav ülkeleri ve Almanya'dan yeni göçmenlerle geldi ve onların Paris'teki Yahudi sanatçılarla (Soutine, Kremegne vb.) devam ettirdikleri ilişkiler ölçüsünde gelişti.

Bu eğilimin başlıca temsilcileri: 2. Dünya savaşından sonra, İsrail Paldi gibi soyut sanata katılan 1902 Polonya doğumlu Moşe Mokadi, 1901 Macaristan doğumlu Mordekay Levanon, 1887 Almanya doğumlu Yakov Staynhardt, 1902 Rusya doğumlu gravürcü Miron Sima'dır.

Diğer önemli sanatçılar, gerçeğin bir şiir havası içinde şemalaştırılmasını Paul Klee ve Mose Ernst'ten alan 1896 Polonya doğumlu Mordekay Aram, ince renk ustası 1891 Rusya doğumlu Yosef Zaritzki, soyut sanata geçen 1908 Rusya doğumlu Avigdor Stematsky, 1940' da, genç sanatçılar üzerinde büyük etkisi olan eski "dada"cı 1895 Romanya doğumlu Marsel Yanco, İsrail'e geldi.

1948' de çoğunlukla "lirik" eğilimli soyut sanatçıların pek çoğunun katıldığı "Yeni Ufuklar" topluluğunun kurucularından biri Yosef Zaritzki'dir. Diğerleri; 1909 Polonya doğumlu Zvi Mariyoviç, 1905 Almanya doğumlu Aharon Kahana ve suluboya ressamı Amerika doğumlu Luise Şatz gibi dış görünümlerden alınan verileri üslûplaştıran bir yarı soyutlamayla yetinir.

Yaklaşık 1950' den beri genellikle Betzabel okulunun öğretisini sürdüren genç sanatçılar, gezilere çıkarak milletlerarası büyük akımları yakından tanıdılar ve onlara katılmaya çalıştılar. Mordekay Ardon'un Paris'te bulunan iki öğrencisi Moşe Tamir (1924) ve Avigdor Aria (1929 Bukovina) bu durumdadırlar.

Sinetik sanat çalışmalarıyla kendini tanıtan Yakov Agam da (1928) Paris'te çalışmaktadır. 1933 Almanya doğumlu Ygael Tumarkin ise milletlerarası "Yeni Dada'cılık"ın temsilcisidir.

İsrailliler'in hayatına resimden sonra katılan ve önceleri son derece klâsik olan heykelcilik, kübizmin tesirinden Zeev Ben Zvi (1904 Polonya - İsrail 1952) kişiliğinde ilk modern ustasını buldu. 1903 Polonya doğumlu Moşe Şernşus taş ve tahta oymacılığında soyut akıma geçti; eşi 1926 İsrail doğumlu Rukth Tsarfati, çocuk yüzlerinde mizahla karışık bir gerçekçiliği uyguladı.

1916 Almanya doğumlu İtshak Danziger ile 1922 doğumlu Yehiel Şemi, soyut bir anlatımcılık doğrultusunda kaynakla çalışılmış demir lehimli madeni kullandılar. En sonunda, Paris'te çalışan 1916 doğumlu Ahiam ile 1925 doğumlu Mehuttan, yalın hacimli biçimlerinde bir çeşit ilkelliğe yöneldiler.

Mordekay Ardon - Kudüs kapıları  (triptikten parça)

Reuven Rubin - Altın balıklar

Ahiam - Boru çalan çoban  (1964)

Yakov Agam - Çok renkli tablo (1962) - Tabloya karşıdan bakış

Yakov Agam - Aynı tabloya çapraz bakış