9 Mart 2024 Cumartesi

DİMİTRİ KANTEMİROĞLU (tarihçi, bestekâr)

BOĞDAN  prensi, tarihçi, bilgin ve Türk musıkîsi bestekârı. 1673 yılında Yaş'da (Romanya) doğdu. Çocukluğunda İstanbul'a gönderildi. Enderun'da mükemmel Doğu kültürü edinirken, Rum öğretmenlerden de Batı kültürünü öğrendi. 

Türkçe, Arapça, Farsça, Latince, Yunanca, Fransızca, Almanca, İtalyanca, Macarca, Rusça biliyordu. 2. Ahmed'in (1691-95) teveccühünü kazandı. 1710' da Boğdan voyvodalığına atandı. 

1711 Türk-Rus savaşında, bağımsızlık isteğiyle Türkiye'ye karşı, Çar Petro ile birleşti. Bunun üzerine Babıâli kendisini azletmekle kalmadı, artık Eflak ve Boğdan prensliğine Rumen asıllı voyvodalar atamaktan vazgeçerek, "Fenerli" denilen İstanbullu Rumlardan prens seçmeye başladı.

Şavaşı Rusya kaybedince, Kantemiroğlu Rus tabiiyetine girdi. En önemli eseri, birçok Batı dillerine çevrilip zamanında basılmış latince Osmanlı tarihidir :  "Osmanlı İmparatorluğunun Yükseliş ve Çöküş Tarihi (1716)".

Berlin akademisinin isteği üzerine Rumence yazdığı;  "Roma, Boğdan, Eflak Eski Zamanlarının Tarihi (1717)" adlı eserinde Rumenlerin Latin kökünden geldiklerini gösterdi. Bu eser, Latin taraflısı olan Transilvanyalıları etkiledi, tarih ve dil alanında güvenilir kaynak haline geldi.

"Hiyeroglif Tarihi (1705)" adlı eseri, hayvan hikâyeleri aracılığıyla kendi devrinin tarihini anlatan bir romandır. Eserleri, Rumen akademisi tarafından 8 cilt halinde yayınlandı :  "Dimitri Kantemir'in Başlıca Eserleri (1871-1901)".

Türkler'in eski ebced notasını ıslah ederek bir nota yapmış ve bu notayla yüzlerce peşrev ve saz semâisi tespit etmiştir. Kendi elyazısıyla olan bu çok kıymetli eser, İstanbul'da Türkiyat enstitüsünde Arel kütüphanesindedir. Bu eser 16 ve 17. yy.'lara ait yüzlerce saz eserinin zamanımıza kadar gelmesini sağladı. Bu kitabın bir de nazariyat kısmı vardır. 

Aynı zamanda Türk musıkîsinde yüksek bir bestekâr idi. Günümüze 32 parça eseri kaldı. Bunlar 21 peşrev, 8 saz semâisi, 2 aksak semâi ve 1 bestedir.  Dimitri Kantemiroğlu, 1723' de Harkov'da (Ukrayna) vefat etti.