İslâm dini tesiri
altında gelişen Türk edebiyatı, çeşitli lehçelerle, çok geniş bir coğrafya
sahası içinde zengin eserler
vermiştir. Yüzyıllarca süren İslâm dini
tesiri, Türk dilini de, edebiyatını da bir hayli değiştirmiştir. Yavaş yavaş taklitçi bir edebiyat haline düşen ve
İslâm edebiyatları çerçevesinde düşünülür hale gelen Türkçe eserlerin 18. yy dan başlayarak toplumumuzda Batı medeniyeti tesiri arttıkça kendini
bulmaya başladığını görüyoruz. Ancak bu Batılılaşma
hareketi, bütün Türk dili lehçelerinde ve edebiyatlarında değil; Anadolu’da yaşayan Osmanlı Türkleri’nin edebi
eserlerinde kendini hissettirmiştir...
TÜRK
EDEBİYATINDA GÖRÜLEN YENİ YAZI TÜRLERİ
Tanzimat ilânıyla, o devirde edebiyatımızda yeni
yazı türleri ortaya çıkmıştır. Makale, tiyatro, roman, küçük hikâye, siyasi
hiciv, hatıra ve benzeri türlerde eserler verilmeye başlanmıştır. Bu devirde
yetişen ve yenilik taraflısı olan sanatçılar, edebiyatı, birtakım fikirleri topluma aşılamak
için bir araç olarak görmüşlerdir. Çoğunlukla Fransız yazarlarının etkisi altında kalarak, Batı dünyasında çok eskimiş,
ama bizim için yeni olan
düşünceleri yazılarına aktarmışlardır.
“İnsanlar hür doğar ve hür yaşarlar”,
“Kanunların kısıtladığından başka suretle bu
hürriyetleri ellerinden hiçbir kuvvet alamaz”.
“Hürriyetleri kazanmak yolunda ölünceye kadar
savaşmak şarttır”. “Osmanlı tebaası olan herkes kanun karşısında eşit haklara
sahiptir”. “Memleketin kurtuluşu için halkı ezmemek lâzımdır”.
“Eşit ve adil bir vergi sistemi tatbik
edilmelidir”.
“Askerlik süresi sınırlandırılmalıdır”.
“Halk yaşadığı çağın ve toplumun bilincine
ermelidir”.
“Halkı uyarmak aydınların görevidir”.
EDEBİYATA
YENİLİK GETİREN SANATÇILAR
Tanzimat edebiyatında yenilik taraflısı olarak tanınmış ve
çeşitli türlerde yenilik yapmış sanatçılar olarak tanınan isimler şunlardır :
Şinasi, Ziya Paşa, Namık Kemal, Recaizade Mahmut
Ekrem, Abdülhak Hamit, Sami Paşazade Sezai, Ahmet Vefik Paşa.
Bunların dışında, o devir
sanatçılarından, kendileri doğrudan doğruya yenilik getirmedikleri halde, yeni edebiyatı benimseyen ya da tercüme
alanında büyük hizmetleri olan yazarlar yetişmiştir. Bunlar :
