Pis gıdalarla ve sularla alınan "dizanteri basili" veya "amip" denilen bir parazitle ortaya çıkan şiddetli karın ağrısı, kanlı, sümüklü ishâl ve ateş ile kendini gösteren had bir hastalıktır.
Hastalar günde 10-15 defa tuvalete gitme ihtiyacı hissederler. Özellikle "basilli" dizanteride, tuvaletten dışarı çıkmak istemezler. Karın ağrıları azalıp çoğalan ve kıvrandırıcı tarzdadır.
Amipli dizanteride ishâl ve ateş daha hafiftir.
Her iki dizanteri de vaktinde tedavi edilmezse; bağırsak kanamalarından, aşırı su ve tuz kaybından ve bağırsak delinmelerinden hastalar ölebilirler. Bilhassa yaz aylarında görülen bu hastalıkta çok dikkatli olmak gerekir.
Her iki tip dizanteride, sülfamidli ilâçlar, antibiyotikler ve bağırsak dezenfektanı denilen maddeler tedavi için kâfidirler. Tedavi esnasında hastaların diyetine dikkat etmek lâzımdır. Daha çok sulu ve hazmı kolay gıdalar, süt- sütlü maddeler, kompostolar, et suyu çorba tercih edilmelidir. Hastayı susuz ve tuzsuz bırakmamak lâzıdır. Bu yüzden bol tuzlu ayran vermelidir. Sebze ve meyva tamamen kesilir. Enjeksiyon şeklinde vitaminler yapılır.
Ağır ve düşük tansiyonlu vakalarda, cilt altına veya damara tuzlu serumlardan 1-2 litre vermek bazan hayat kurtarıcı olur. Bağırsak delinmesi ve kanama hallerinde derhal ameliyata gidilir.
Korunmak için pis sular içmemek, sebze ve meyvaları çok iyi yıkamak, sütü iyi kaynatmak, yaz aylarında pasta ve dondurma gibi yiyeceklere dikkat etmek şarttır.
